Ustawowe prawo odstąpienia – kompleksowe ujęcie.

Ustawowe prawo odstąpienia:

• Przesłanki i tryb ustawowego odstąpienia od umowy art. 491 § 1 KC.
• Zwłoka w wykonaniu zobowiązania art. 491 § 1 KC w zw. z art. 476 KC – przesłanka wykonania ustawowego odstąpienia od umowy.
• Sposób wykonania ustawowego prawa odstąpienia art. 491 KC.
• Odstąpienie od umowy przy świadczeniach podzielnych art. 491 § 2 KC.
• Skutki ustawowego odstąpienia od umowy art. 494 KC w zw. z art. 491 § 1 KC. Prawo zatrzymania art. 496 KC.

ROZWIĄZANIA SZCZEGÓLNE:

• Ustawowe odstąpienie od umowy sprzedaży art. 494 KC w zw. z art. 560 § 1 KC.
• Ustawowe odstąpienie od umowy o dzieło art. 635 KC.
• Ustawowe prawo odstąpienia od umowy przenoszącej własność nieruchomości.
• Umowne i ustawowe odstąpienie od umowy dotyczącej rzeczy ruchomej.

Podstawa prawna ustawowego odstąpienia od umowy.

– Art. 491, art. 494, art. 496 KC.

Przesłanki i tryb ustawowego odstąpienia od umowy.

DODATKOWY TERMIN:

– Należy uprzednio wyznaczyć odpowiedni dodatkowy termin do wykonania zobowiązania z zagrożeniem, że w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu strona będzie uprawniona do odstąpienia od umowy (art. 491 § 1 KC). Po upływie tego terminu strona może odstąpić od umowy.

TREŚĆ OŚWIADCZENIA O ODSTĄPIENIU:

– W treści oświadczenia o odstąpieniu od umowy należy wskazać okoliczności uzasadniające jego złożenie (podstawa faktyczna oświadczenia).

Zwłoka w wykonaniu zobowiązania art. 491 § 1 KC w zw. z art. 476 KC – przesłanka wykonania ustawowego odstąpienia od umowy.

Zwłoka w rozumieniu art. 491 § 1 k.c., jak również art. 476 k.c., jest kwalifikowanym opóźnieniem i należy ją rozumieć jako opóźnienie zawinione będące następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.

Sposób wykonania ustawowego prawa odstąpienia art. 491 KC.

► Realizacja umownego prawa odstąpienia następuje poprzez złożenie jednostronnego oświadczenia woli przez stronę uprawnioną (art. 61 KC). Skorzystanie z prawa odstąpienia stanowi uprawnienie kształtujące.

• Forma oświadczenia o odstąpieniu od umowy: Jeśli umowa została zawarta w formie pisemnej lub w innej formie szczególnej dla odstąpienia od umowy wymagana jest forma pisemna (art. 77 § 2 i 3 KC) w pozostałych przypadkach dopuszczalna jest również forma ustna.
• Forma oświadczenia o odstąpieniu od umowy zobowiązującej do przeniesienia własności nieruchomości: NIE jest wymagana forma aktu notarialnego, wystarczająca jest forma pisemna (art. 77 par. 3 KC).

Odstąpienie od umowy przy świadczeniach podzielnych art. 491 § 2 KC.

Kwestia ta ma szczególne znaczenie w umowach o roboty budowlane z uwagi na niejednoznaczne stanowisko Sądu Najwyższego co do podzielności świadczenia wykonawcy. Wskazówki w tym przedmiocie Sąd Najwyższy zajął w wyroku z 4 czerwca 2009 r. III CSK 337/08, w którym wskazał, że o podzielności świadczenia przesądza treść umowy:

„W kwestii podzielności świadczenia wykonawcy istnieją dwie rozbieżne wypowiedzi Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 14 marca 2002 r., IV CKN 821/00 Sąd Najwyższy podkreślił, że charakter podzielny ma z istotny swojej świadczenie pieniężne oraz z reguły świadczenie rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Świadczenie rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest zawsze niepodzielne. Bez względu na to, czy chodzi o umowę o roboty budowlane czy umowę o dzieło, wykonywanie oczyszczalni nie może być uznane za świadczenie podzielne. Podzielenie tego przedmiotu na poszczególne elementy spowoduje bowiem istotną zmianę jego właściwości. Zgodnie zaś z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2004 r., IV CK 172/03 świadczenie wykonawcy wynikające z umowy o roboty budowlane jest podzielne.

Zgodnie z art. 491 § 2 zdanie pierwsze k.c., jeżeli świadczenia obu stron są podzielne, a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, uprawnienie do odstąpienia od umowy przysługujące drugiej stronie ogranicza się, według jej wyboru, albo do tej części, albo do całej reszty nie spełnionego świadczenia. Podzielność świadczenia pieniężnego pozwanej jest oczywista. Powstaje natomiast pytanie, czy również świadczenie niepieniężne powódki jest podzielne. Odpowiedź na to pytanie znajduje się w łączącej strony umowie z dnia 18 kwietnia 2005 r. W § 7 ust. 3 i 4 przewidziano obowiązki stron na wypadek odstąpienia od umowy lub jej rozwiązania. Obowiązki te są związane w szczególności z zabezpieczeniem robót, sporządzeniem wykazów materiałów budowlanych, odbiorem przez zamawiającego odbioru robót wykonanych i zabezpieczających oraz przejęciem przez niego placu budowy. Strony wyraźnie zatem zakładały, że po ewentualnym odstąpieniu od umowy przez powoda inwestycja zostanie dokończona przez kogoś innego. W konkluzji tej części rozważań należy zatem podkreślić, że o tym, czy świadczenie niepieniężne przewidziane w umowie o roboty budowlane jest podzielne, czy niepodzielne, w rozumieniu art. 491 § 2 w związku z art. 379 § 2 k.c., decydują przede wszystkim postanowienia umowy interpretowane zgodnie z art. 65 § 2 k.c.”. – wyrok SN z 4 czerwca 2009 r. III CSK 337/08.

Skutki ustawowego odstąpienia od umowy art. 494 KC w zw. z art. 491 § 1 KC. Prawo zatrzymania art. 496 KC.

Umowa nie wywołuje skutków prawnych ex tunc. Umowa uważana jest za niezawartą. Strony powinny sobie zwrócić wszystko, co świadczyły na podstawie tej umowy. Strona, które odstąpiła od umowy wzajemnej może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, ale również naprawienia szkody.

• „Artykuł 494 k.c. określa prawa i obowiązki wyłącznie tej strony umowy wzajemnej, która od umowy odstępuje. Nie jest on więc materialnoprawną podstawą do dochodzenia roszczenia odszkodowawczego przez drugą stronę umowy wzajemnej” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 1998 r. I CKN 410/97).
• „Żadna ze stron nie może po wygaśnięciu umowy na skutek odstąpienia od niej dochodzić roszczeń przewidzianych w umowie. Strony po odstąpieniu od umowy mogą mieć tylko roszczenia przewidziane w art. 494 k.c.” – wyrok SN z 3 grudnia 2004 r., IV CK 340/04.
• Art. 494 KC znajduje zastosowanie nawet, gdy przyczyna odstąpienia wynika z przepisów szczególnych. „Artykuł 494 k.c. reguluje zasady rozliczenia stron w związku z odstąpieniem przez jedną z nich od umowy wzajemnej. Przyczyna odstąpienia może wynikać z regulacji ogólnych (art. 491 i nast. k.c.) oraz z licznych przepisów szczególnych, które wprost lub pośrednio odwołują się do tych unormowań (por. art. 560 § 2 k.c.) (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2010 r. IV CSK 112/10).

Skutki ustawowego odstąpienia od umowy:

1. zwrot świadczeń;
2. roszczenie odszkodowawcze (art. 471 KC, art. 361 § 2 KC).

ZWROT ŚWIADCZEŃ.

Powinien nastąpić w naturze.

• „W sytuacji, gdy nie jest możliwe dokonanie zwrotu materiałów dostarczonych i użytych przez wykonawcę dzieła (przyjmującego zamówienie) w naturze, rozliczenie między stronami umowy wzajemnej następuje przy uwzględnieniu wartości zużytych materiałów. Warto także zauważyć, że art. 494 k.c., nakładający na odstępującego od umowy obowiązek zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony na mocy umowy, ma na celu niedopuszczenie do sytuacji, w której odstępujący od umowy wzbogaciłby się kosztem kontrahenta” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2002 r. IV CKN 1451/00).

ROSZCZENIE ODSZKODOWAWCZE.

• Brak zastosowania przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
• Mają zastosowanie przepisy o niewykonaniu i skutkach niewykonania zobowiązań. Do odpowiedzialności odszkodowawczej z art. 494 k.c. ma zastosowanie art. 471 k.c (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2005 r. III CK 586/04).
• SZKODA: STRATY I UTRACONE KORZYŚCI. „Uprawnienia odstępującego od umowy, wynikające z art. 494 k.c., obejmują roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania w granicach dodatniego interesu umowy, tzn. obejmują roszczenia o pełne naprawienie wszelkiej szkody. Stosownie do art. 361 § 2 k.c. szkoda może występować w dwóch postaciach: straty, którą poszkodowany poniósł w wyniku zdarzenia szkodzącego oraz w nieuzyskanych przez niego korzyściach. Nie ma dostatecznie uzasadnionych podstaw do tego, aby odszkodowanie, przysługujące na podstawie art. 494 k.c., ograniczać do utraconych korzyści z pominięciem szkody polegającej na pomniejszeniu majątku poszkodowanego. Z reguły obie postaci szkody są ze sobą ściśle powiązane w tym sensie, że gdyby doszło do uzyskania korzyści, to nie wystąpiłoby pomniejszenie majątku poszkodowanego. Należy jednak zauważyć, że szkoda związana z utraconymi korzyściami ma zawsze charakter hipotetyczny, dlatego jest trudna do wykazania. W wypadku nieudowodnienia utraconych korzyści, nie można kwestionować uprawnienia poszkodowanego do odszkodowania w skromniejszym zakresie, obejmującym zmniejszenie jego majątku (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2004 r. II CK 62/03).
• „Art. 494 k.c. nie reguluje samych zasad odpowiedzialności w tych sytuacjach, które normuje art. 471 k.c. Podstawowym obowiązkiem stron jest zwrot świadczeń wzajemnych. Kupujący, który od umowy odstąpił, może żądać nadto odszkodowania w granicach pozytywnego interesu umowy obejmującego m.in. szkodę (stratę) spowodowaną koniecznością i faktem zastępczego zaspokojenia się po wyższej cenie. W szczególności może się ona wiązać ze wzrostem cen w okresie od daty zawarcia umowy i zapłaty ceny do czasu zastępczego zaspokojenia się w formie nabycia takiej samej lub podobnej rzeczy” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r. I CKN 486/00).
• „Skutek ex tunc odstąpienia od umowy w postaci zniesienia zobowiązania powoduje, że nie tylko wygasają wynikające z niego prawa i obowiązki, ale prawnie przyjmuje się fikcję, że umowa nie była zawarta. Wobec tego nie można szukać podstawy prawnej powstania roszczeń przewidzianych w art. 494 k.c. w postanowieniach umowy, która w sensie prawnym już nie istnieje. Rozważania te prowadzą do wniosku, że podstawy prawnej przedawnienia roszczeń wynikających z art. 494 k.c. nie można upatrywać w przepisach kodeksu cywilnego regulujących dany stosunek zobowiązaniowy, od którego skutecznie odstąpiono – w niniejszej sprawie w art. 646 k.c., zgodnie z którym roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane, od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane. Należy podkreślić, że roszczenia przewidziane w art. 494 k.c. nie są roszczeniami wynikającymi z umowy wzajemnej, od której odstąpiono, lecz powstają w oderwaniu od niej i niezależnie od jej postanowień. Roszczenia uprawnionego mające swoje źródło w odstąpieniu od umowy na podstawie art. 494 k.c. przedawniają się na podstawie i w terminie określonym w art. 117 i 118 k.c.”. – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2010 r. IV CSK 112/10.

Prawo zatrzymania art. 496 KC.

Art. 496 KC. Jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot.

• „Zarzut prawa zatrzymania ma podwójny charakter. W zakresie prawa materialnego stanowi on jednostronne oświadczenie woli, prowadzące do zahamowania skuteczności roszczenia strony przeciwnej (art. 461 § 1 k.c., art. 496 k.c., art. 497 k.c.). Powołanie się na ten zarzut w trakcie procesu jest czynnością procesową o charakterze zarzutu merytorycznego. Sfera prawa materialnego pozostawiona jest swobodnemu uznaniu uprawnionego, a co za tym idzie, zgłaszanie opartych na nim zarzutów jest dopuszczalne na każdym etapie postępowania. Jeżeli więc powołanie się na prawo zatrzymania nastąpiło po zamknięciu rozprawy przed sądem pierwszej instancji, to pozwany może, aż do zakończenia rozprawy przed sądem apelacyjnym, podnieść zarzut zatrzymania. Złożenie oświadczenia o zatrzymaniu stanowić będzie nowy fakt, w rozumieniu art. 381 k.p.c., powstały dopiero po wydaniu orzeczenia przez sąd pierwszej instancji i prowadzący do zahamowanie skuteczności roszczenia powoda. Przepis art. 381 k.p.c., który w takiej sytuacji wyłącza zastosowanie art. 383 k.p.c., nie wprowadza ograniczenia dopuszczalności zgłaszania takich faktów przed sądem odwoławczym. Zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. sąd apelacyjny powinien uwzględnić przy orzekaniu stan faktyczny i prawny ukształtowany w następstwie zgłoszonego w postępowaniu przed tym sądem zarzutu zatrzymania” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2003 r. V CKN 417/01).
• „Istota prawa zatrzymania, którego funkcją jest jedynie wywarcie presji na drugą stronę, aby wykonała swoje świadczenie, nie uzasadnia powstania dodatkowych korzyści w postaci czerpania pożytków z rzeczy. Osoba wykonująca prawo zatrzymania nie jest uprawniona do używania zatrzymanej rzeczy i czerpania pożytków, tym samym posiadacz korzystający z cudzej rzeczy tylko na podstawie prawa zatrzymania jest obowiązany do 1wynagrodzenia za korzystanie z niej” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2009 r. I CSK 184/09).
• „Wymagalność zobowiązania nie zachodzi, gdy dłużnik dysponuje zarzutem hamującym roszczenie wierzyciela, a takim zarzutem jest niewątpliwie zarzut zatrzymania. Skuteczne skorzystanie przez stronę z prawa zatrzymania wzajemnego świadczenia pieniężnego wyłącza opóźnienie w spełnieniu tego świadczenia” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2005 r. IV CK 204/04).
• „Prawem zatrzymania z art. 497 w zw. z art. 496 k.c. objęta jest zrewaloryzowana – stosownie do kryteriów art. 358 (1) § 3 k.c. – wartość świadczenia pieniężnego, nie zaś jedynie wartość nominalna tego świadczenia” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 września 1993 r. I CRN 115/93).

Ustawowe odstąpienie od umowy sprzedaży art. 494 KC w zw. z art. 560 § 1 KC.

Z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 2011 r. III CSK 220/10:

Utrata przez kupującego uprawnień z tytułu rękojmi za wady rzeczy, w tym do odstąpienia o umowy sprzedaży, jak również brak podstaw do skutecznego odstąpienia od umowy sprzedaży na podstawie art. 491 § 1 k.c., nie eliminuje możliwości dochodzenia przez kupującego roszczenia odszkodowawczego na zasadach ogólnych o naprawienie szkody doznanej przez kupującego wskutek nienależytego spełnienia świadczenia przez sprzedawcę poprzez sprzedaż rzeczy wadliwej (art. 471 KC). Strona powinna jednak wyraźnie określić w pozwie, że żąda również oceny zgłoszonego żądania jako roszczenia odszkodowawczego w razie uznania braku podstaw do uwzględnienia powództwa o zwrot spełnionego świadczenia. W przeciwnym razie strona pozwana nie mogłaby skutecznie się bronić w postępowaniu sądowym przez podnoszenie i dowodzenie faktów i zarzutów istotnych dla oceny dochodzonego powództwa z punktu widzenia przepisów dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej za nienależyte wykonanie zobowiązania.

ODMIENNOŚĆ ROSZCZEŃ Z RĘKOJMI ZA WADY RZECZY A ROSZCZENIE ODSZKODOWAWCZE:

Roszczenie odszkodowawcze na podstawie art. 471 k.c. nie obejmuje zwrotu spełnionego świadczenia, lecz naprawienie szkody spowodowanej nienależytym wykonaniem zobowiązania. Inne są także przesłanki tego roszczenia w porównaniu do roszczenia o zwrot spełnionego świadczenia. Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi jest odpowiedzialnością obiektywną podczas, gdy odpowiedzialność za nienależyte wykonanie zobowiązania jest odpowiedzialnością opartą na zasadzie winy. Przesłanką skutecznego odstąpienia od umowy wzajemnej na podstawie art. 491 § 1 k.c. jest natomiast zwłoka jednej ze stron w wykonaniu zobowiązania oraz bezskuteczny upływ dodatkowego terminu wyznaczonego przez kontrahenta umowy do wykonania zobowiązania z umowy wzajemnej. W przypadku odpowiedzialności odszkodowawczej należy wykazać także wysokość poniesionej szkody oraz istnienie adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy szkodą a nienależytym wykonaniem zobowiązania. Uwzględniając te różnice, należy uznać, że roszczenia o zwrot spełnionego świadczenia w związku z odstąpieniem od umowy sprzedaży oraz o zapłatę odszkodowania za nienależyte wykonanie umowy sprzedaży nie są tożsame pod względem ich podstaw materialno-prawnych, przedmiotu żądania (zwrot spełnionego świadczenia oraz zapłata odszkodowania pieniężnego) oraz przesłanek warunkujących ich uwzględnienie, a tym samym – pośrednio – podstawy faktycznej tych roszczeń.

Podsumowanie z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 2011 r. III CSK 220/10:

Ustawowe odstąpienie od umowy o dzieło.

• „W orzecznictwie zostało przesądzone, że odstąpienie od umowy, a w konsekwencji stosowanie art. 494 k.c. jest dopuszczalne zarówno w razie odstąpienia od umowy o dzieło, jak i w razie odstąpienia od umowy zlecenia, a także w razie odstąpienia od umowy będącej źródłem stosunku prawnego zbliżonego do stosunku wynikającego z umowy zlecenia (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1996 r., II CKU 50/96, i z dnia 24 października 2000 r., V CKN 135/00).
• Art. 494 KC znajduje zastosowanie przy odstąpieniu od umowy o dzieło „W związku z art. 656 § 1 k.c. – znajduje zastosowanie art. 637 § 2 k.c. Ponieważ przepis ten nie określa praw i obowiązków stron w razie odstąpienia od umowy, znajduje w tym wypadku – w związku z art. 638 k.c. – odpowiednie zastosowanie art. 560 § 2 k.c. Ten ostatni przepis odsyła z kolei do przepisów o odstąpieniu od umowy wzajemnej. Przepisem, który określa prawa i obowiązki stron w razie odstąpienia od umowy wzajemnej jest art. 494 k.c.” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2004 r. III CK 188/02).
• „W razie odstąpienia od umowy o dzieło na podstawie art. 640 k.c. żadna ze stron nie może dochodzić roszczeń wynikających z tej umowy – ponieważ takie roszczenia im nie przysługują; strony po odstąpieniu mogą mieć tylko roszczenia przewidziane w art. 494 k.c.” – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2004 r. IV CK 340/04.
• „Przepis art. 635 k.c. jako przepis szczególny w stosunku do ogólnych przepisów dotyczących niewykonania umów wzajemnych wyłącza określone w art. 491 § 1 k.c. warunki odstąpienia od umowy w postaci popadnięcia przez przyjmującego zamówienie w zwłokę i wyznaczania mu dodatkowego terminu do rozpoczęcia lub kontynuowania i ukończenia dzieła” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2008 r. V CSK 182/08).

Ustawowe prawo odstąpienia od umowy przenoszącej własność nieruchomości.
Dopuszczalne.

„W orzecznictwie Sądu Najwyższego za ugruntowane należy uznać stanowisko, że w razie odstąpienia od umowy sprzedaży własności lub użytkowania wieczystego nieruchomości, odstąpienie od umowy powoduje tylko zniweczenie skutków obligacyjnych umowy sprzedaży. W takiej sytuacji do zwrotu prawa własności lub użytkowania wieczystego, do czego w wyniku skutecznego odstąpienia od umowy zobowiązany jest kupujący, potrzebna jest dodatkowa umowa o skutku rzeczowym zawarta pomiędzy stronami umowy sprzedaży, od której skutecznie odstąpiono”. – Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2012 r. I CSK 296/11.

„Strona może odstąpić od umowy zobowiązująco-rozporządzającej, na podstawie której nastąpiło przeniesienie własności nieruchomości, w ramach ustawowego uprawnienia. Umowa taka może być przez strony rozwiązana, jeżeli nie została w całości wykonana”. – Uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 30 listopada 1994 r. III CZP 130/94.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 1994 r. III CZP 60/94:

„Rozwiązanie umowy sprzedaży nieruchomości jest dopuszczalne, lecz dla wywołania skutków rzeczowych tego rozwiązania konieczne jest przeniesienie własności nieruchomości z powrotem na zbywcę.

Samo odstąpienie na podstawie art. 491 § 1 k.c. od umowy przenoszącej własność nieruchomości nie powoduje przejścia własności z powrotem na zbywcę. Tak jak oświadczenie odwołujące darowiznę nieruchomości z powodu rażącej niewdzięczności, nie powoduje przejścia własności nieruchomości z obdarowanego na darczyńcę, lecz stwarza jedynie obowiązek zwrotu przedmiotu odwołanej darowizny stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, tak też oświadczenie zbywcy nieruchomości o odstąpieniu od umowy jej zbycia samo przez się nie wywołuje skutku w postaci przeniesienia własności nieruchomości z powrotem na zbywcę, lecz rodzi jedynie obowiązek nabywcy zwrotu nieruchomości.

Do wykonania tego obowiązku może dojść w drodze:

1. umowy między nabywcą nieruchomości i jej zbywcą (zawartej w każdym razie w formie aktu notarialnego), lub
2. gdy do umowy takiej nie dojdzie – w drodze orzeczenia sądu stwierdzającego, na żądanie zbywcy, obowiązek nabywcy złożenia stosownego oświadczenia woli.

Ustawowe i umowne odstąpienie od umowy dotyczącej rzeczy ruchomej.

Uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 27 lutego 2003 r. III CZP 80/02:

• Odstąpienie od umowy sprzedaży rzeczy ruchomej na podstawie art. 491 § 1 oraz art. 560 § 2 k.c. powoduje przejście własności tej rzeczy z powrotem na zbywcę.
• Odstąpienie od umowy sprzedaży jest jednostronną czynnością prawną, niweczącą przyczynę przeniesienia własności i powodującą z mocy ustawy przeniesienie własności określonej rzeczy z powrotem na zbywcę. Dotyczy już zindywidualizowanej, konkretnej rzeczy oznaczonej co do tożsamości, będącej przedmiotem umowy sprzedaży. Własność tej określonej rzeczy powraca do sprzedawcy i ją właśnie, a nie inną wybraną z gatunku, ma obowiązek zwrócić kupujący. Nie ma więc podstaw, by do powrotnego przejścia własności stosować wymóg przeniesienia posiadania rzeczy wprowadzony przez ustawodawcę przy umownym przeniesieniu własności rzeczy oznaczonej co do gatunku dla osiągnięcia celu, jaki przy odstąpieniu od umowy w ogóle nie występuje, rzecz już bowiem uprzednio została zindywidualizowana.
• Przejście własności rzeczy ruchomej z powrotem na zbywcę następuje zatem z chwilą dojścia do wiadomości kontrahenta oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy sprzedaży, niezależnie od tego, kiedy nastąpiło powrotne przeniesienie posiadania rzeczy.
• Z chwilą skutecznego odstąpienia od umowy sprzedaży przez którąkolwiek ze stron, sprzedawca staje się z powrotem właścicielem rzeczy, kupujący zaś, korzystający z prawa zatrzymania, jest jej posiadaczem zależnym. Od tej chwili sprzedawcę jako właściciela obciążać będą daniny publiczne związane z własnością rzeczy, a także ciężary i korzyści cywilnoprawne oraz ryzyko przypadkowej utraty rzeczy, które ciąży na właścicielu (casum senti dominus). Będzie mu przysługiwało roszczenie o wydanie rzeczy za jednoczesnym zaoferowaniem zwrotu ceny, natomiast kupujący, jeśli posiada rzecz w ramach prawa zatrzymania, nie może z niej korzystać i obowiązany jest do zapłaty sprzedawcy (właścicielowi) wynagrodzenia za używanie rzeczy. Na kupującym spoczywa też odpowiedzialność za zawinioną utratę, uszkodzenie i zużycie rzeczy.

Aplikantka radcowska Sylwia Gładysz