W artykule zostały omówione zagadnienia dotyczące redagowania umowy spółki jawnej. Ponadto zostały podane przykładowe rozwiązania, które mogą zostać wprowadzone do treści umowy spółki. Dodatkowo został przedstawiony proces rejestracji spółki jawnej w KRS. Artykuł został podzielony na dwie części.
Spółka jawna – ogólne spojrzenie.
Spółka jawna jest spółką osobową tzw. ułomną osobą prawną (art. 33 (1) KC w zw. z art. 8 § 1 KSH). Dla powstania spółki jawnej nie jest wystarczające zawarcie umowy spółki, konieczna jest rejestracja spółki. Wpis spółki do rejestru ma charakter konstytutywny (art. 25 (1) KSH). Spółka jawna ponosi odpowiedzialność za własne zobowiązania cywilnoprawne i publicznoprawne. W odróżnieniu od jednoosobowej działalności gospodarczej wspólnicy ponoszą wspólną odpowiedzialność za podejmowane decyzje dotyczące spółki. Każdy wspólnik ponosi odpowiedzialność za samodzielnie działania pozostałych (art. 29 § 3 KSH). Wspólnicy za zobowiązana spółki odpowiadają solidarnie, bez ograniczenia, całym swoim majątkiem (art.22 § 2 KSH). Oznacza to, że jeśli majątek spółki nie wystarcza na pokrycie długów, wierzyciele spółki mogą sięgnąć do osobistych majątków wspólników (art. 31 KSH). Odpowiedzialność wspólników jest solidarna, tym samym wierzyciel może wyegzekwować całą wierzytelność z majątku jednego wspólnika, jeśli tylko on jest wypłacalny, a inni nie posiadają środków. Każdy wspólnik odpowiada za całość długu spółki. Jednakowy zakres odpowiedzialności wspólników w spółce jawnej może zniechęcać zewnętrznych inwestorów, dla których atrakcyjniejszą formą inwestowania będzie spółka komandytowa z ograniczoną odpowiedzialnością komandytariusza do wysokości sumy komandytowej (art. 111 KSH). Spółka jawna nie jest podatnikiem podatku dochodowego (art. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych), natomiast podatnikami są wspólnicy spółki jawnej. Wspólnicy spółki jawnej są podatnikami podatku dochodowego od osób fizycznych. Przychody z udziału w spółce jawnej, u każdego wspólnika określa się proporcjonalnie do jego prawa w udziale w zysku (art. 8 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych). Spółka jawna jest podatnikiem podatku VAT (art. 15 ustawy o podatku od towarów i usług).
Umowa spółki jawnej. Przepisy ius cogens oraz przepisy dyspozytywne.
Minimalna treść umowy spółki jawnej – elementy przedmiotowo istotne.
Wkłady wspólników spółki jawnej.
Przedmiot działalności spółki jawnej.
Modyfikacja zasad prowadzenia spraw spółki jawnej.
Modyfikacja zasad udziału wspólnika w zyskach i stratach spółki jawnej.
Modyfikacja zakazu konkurencji obowiązującego wspólników spółki jawnej.
Modyfikacja postanowień dotyczących rozwiązania i kontynuowania spółki jawnej.
Śmierć wspólnika spółki jawnej. Wprowadzenie w umowie postanowień zapobiegających rozwiązaniu spółki.
Umowa spółki jawnej. Przepisy ius cogens oraz przepisy dyspozytywne.
Umowa spółki jawnej określa ustrój nowego podmiotu prawnego i stanowi jego „konstytucję”. Przez zawarcie umowy spółki wspólnicy dążą do osiągnięcia wspólnego celu (art. 3 KSH), który ma charakter zarobkowy. Umowa spółki nie jest umową stron o przeciwstawnych dążeniach, a co do zasady jest wielostronną umową wspólnego celu.
Wśród przepisów regulujących funkcjonowanie spółki jawnej, art.22 i nast. KSH, znajduje się szereg przepisów, które wspólnicy mogą modyfikować w umowie spółki, są to przepisy względnie obowiązujące, dotyczące przede wszystkim stosunków wewnętrznych spółki, czyli m.in.:
– prowadzenia spraw spółki,
– wnoszenia i ustalania wartości wkładów,
– udziału w zyskach i stratach,
– prawa kontroli spółki,
– działalności konkurencyjnej.
Zakres swobody wspólników w spółce jawnej jest zatem szeroki.
Przepisem bezwzględnie obowiązującym, który nie podlega modyfikacji jest, m.in. art. 38 KSH ustanawiający zakaz powierzenia prowadzenia spraw spółki osobom trzecim z wyłączeniem wspólników. Dopuszczalna jest jednak sytuacja, w której prowadzenie spraw spółki zostanie zlecone osobom trzecim, np. na podstawie umowy o zarządzenie (kontraktu menadżerskiego), a w czynnościach tych będzie uczestniczył co najmniej jeden wspólnik. Art. 38 KSH jest jednym przepisem ius cogens w Rozdziale 3 Stosunki wewnętrzne spółki, Tytułu II Spółka jawna.
Minimalna treść umowy spółki jawnej – elementy przedmiotowo istotne.
Umowa spółki jawnej powinna zawierać:
– firmę i siedzibę spółki,
– określenie wspólników,
– określenie i wartość wkładów wnoszonych przez poszczególnych wspólników,
– przedmiot działalności spółki,
– czas trwania spółki, jeśli jest oznaczony (art. 25 KSH).
Wspólnicy mogą ograniczyć treść umowy spółki jawnej do ww. kwestii, które stanowią jej elementy obligatoryjne, wówczas w pozostałym zakresie znajdą zastosowanie przepisy KSH. Zdanie się wyłącznie na rozwiązania przyjęte w kodeksie spółek handlowych, może przysporzyć trudności wspólnikom, którzy odmiennie zamierzali ukształtować swoją współpracę, niż określają to przepisy kodeksu, ale wzajemnych relacji nie uregulowali w umowie spółki. Przepisy dotyczące funkcjonowania spółki jawnej są na tyle „elastyczne”, że pozwalają na wprowadzenie mechanizmów, które najlepiej służą konkretnej spółce i jej wspólnikom, stąd warto dokładnie i rozważnie zredagować umowę spółki.
Podstawa prawna: art. 25 KSH, art. 2 KSH, art. 33 (1) KC, art. 41 KC, art. 3 KSH, art. 48 KSH, art. 49 KSH.
Wkłady wspólników spółki jawnej.
Wkłady do spółki jawnej mogą być pieniężne lub niepieniężne. Wkładem może być zarówno prawo własności nieruchomości, ruchomości, jak i świadczenie pracy lub usług. Ponadto wkładami do spółki osobowej mogą być prawa obligacyjne, np. prawo najmu, dzierżawy. Wkłady nie muszą zostać wniesione przez wspólników do momentu rejestracji spółki (art. 48 § 3 KSH).
Poza określeniem przedmiotu wkładów w umowie spółki jawnej należy określić wartość wkładów (art. 25 pkt. 2 KSH). W razie wątpliwości uważa się, że wkłady wspólników są równe bez względu na ich rzeczywistą wartość (art. 48 § 1 KSH). Wartość wkładów może zostać swobodnie ustalona przez wspólników. Przykładowo wartość wkładu może wynikać z wyceny dokonanej przez biegłego lub z dokumentów, np. umowy sprzedaży, faktury. Wartość wkładu powinna zostać określona w umowie spółki, nawet jeśli jest nim świadczenie pracy. „Wartość wkładu określona w umowie jest jedynie pewną deklaracją wspólnika, akceptowaną przez pozostałych, co jednak nie wyklucza możliwych wątpliwości co do wartości rzeczywistej”. A. Kidyba (red.), Kodeks spółek handlowych. Tom I. Komentarz do art. 1 – 300 K.S.H., Warszawa 2013, str. 247.
Wartość rzeczywiście wniesionego wkładu stanowi udział kapitałowy wspólnika (art. 50 KSH). Wspólnik ma prawo żądać corocznie wypłacenia odsetek w wysokości 5% od swojego udziału kapitałowego, nawet gdy spółka poniosła stratę (art. 53 KSH). Z tego względu przyjęcie określonej wartości wkładu w umowie spółki nie pozostaje bez znaczenia, ponieważ udział kapitałowy decyduje o różnych roszczeniach majątkowych wspólników (art. 53 KSH, art. 68 KSH, art. 82 § 2 KSH).
Podstawa prawna: art. 25 pkt. 2 KSH, art. 3 KSH, art. 48 KSH, art. 49 KSH, art. 50 KSH, art. 53 KSH, art. 68 KSH, art. 82 § 2 KSH.
Przedmiot działalności spółki jawnej.
Przedmiot działalności spółki jawnej stanowi konkretyzację jej celu (art. 3 KSH). Przedmiot działalności należy określić według Polskiej Klasyfikacji Działalności (art. 40 pkt. 1 ustawy o KRS). Sąd bada merytoryczną zgodność przedmiotu działalności zawartego w umowie lub statucie z przedmiotem działalności zgłoszonym we wniosku o wpis. Opis słowny przedmiotu działalności podmiotu wskazany we wniosku nie musi pokrywać się z opisem przedmiotu w Polskiej Klasyfikacji Działalności (§ 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 listopada 2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu prowadzenia rejestrów wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej treści wpisów w tych rejestrach (Dz.U. 2011 nr 273 poz. 1616).
Podstawa prawna: art. 25 pkt. 3 KSH, art. 3 KSH, art. 40 pkt. 1 ustawy o KRS, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (Dz.U. 2007 nr 251 poz. 1885), Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 listopada 2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu prowadzenia rejestrów wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej treści wpisów w tych rejestrach (Dz.U. 2011 nr 273 poz. 1616).
Modyfikacja zasad prowadzenia spraw spółki jawnej.
Prowadzenie spraw spółki obejmuje podejmowanie czynności dotyczących stosunków wewnętrznych spółki. Na prowadzenie spraw spółki składają się:
- sprawy nieprzekraczjące zakresu zwykłych czynności spółki,
- sprawy przekraczające zakres zwykłych czynności spółki,
- czynności nagłe.
Zasady obowiązujące przy prowadzeniu spraw spółki w razie braku w tym zakresie postanowień w umowie spółki:
- sprawy nieprzekraczjące zakresu zwykłych czynności spółki – każdy wspólnik ma prawo prowadzić taką sprawę bez uprzedniej uchwały wspólników (art. 39 § 2 i § 3 KSH, art. 42 KSH);
- sprawy przekraczające zakres zwykłych czynności spółki – dla tych spraw wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, w tym także wspólników wyłączonych od prowadzenia spraw spółki (art. 43 KSH);
- czynności nagłe (zarówno sprawy nieprzekraczające jak i przekraczające zakres zwykłych czynności spółki) – taką czynność może podjąć każdy wspólnik mający prawo prowadzenia spraw spółki (art. 44 KSH).
Przykładowe modyfikacje zasad prowadzenia spraw spółki:
– zdefiniowanie w umowie, co oznaczają czynności zwykłe i czynności przekraczające zwykłe czynności;
– powierzenie prowadzenia spraw spółki jednemu lub kilku wspólnikom albo osobom trzecim i co najmniej jednemu wspólnikowi (art. 40 § 1 KSH, art. 38 § 1 KSH);
– ustalenie, że w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności potrzebna będzie zgoda jedynie tych wspólników, którym powierzono prowadzenie spraw spółki (art. 43 KSH);
– złagodzenie zasady kodeksowej i przyjęcie zamiast jednomyślności wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki przy podejmowaniu uchwał dotyczących zwykłych czynności większości, np. większości zwykłej, bezwzględnej, kwalifikowanej albo zaostrzenie poprzez przyjęcie jednomyślności wszystkich wspólników nie tylko mających prawo prowadzenia spraw spółki (art. 42 KSH);
– ustanowienie wynagrodzenia należnego za prowadzenie spraw spółki (art.46 KSH).
Podstawa prawna: art. 39 – 47 KSH.
Modyfikacja zasad udziału wspólnika w zyskach i stratach spółki jawnej.
Zasady dotyczące partycypacji w zysku/stracie spółki w razie braku w tym zakresie postanowień w umowie spółki:
– każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku, bez względu na rodzaj i wartość wkładu (art. 51 § 1 KSH);
– określony w umowie spółki udział wspólnika w zysku odnosi się, w razie wątpliwości, także do jego udziału w stratach (art. 51 § 2 KSH).
Przykładowe modyfikacje zasad partycypacji w zysku/stracie spółki:
– określenie udziału w zyskach odmiennie od udziału w stratach;
– określenie udziału w zyskach/ stratach stosownie do wartości wkładów rzeczywiście wniesionych przez poszczególnych wspólników;
– zwolnienie wspólnika od udziału w stratach (art. 51 § 3 KSH);
– ustalenie, że część zysku nie będzie wypłacana wspólnikom, a zostanie przeznaczona na inny cel;
– ustalenie, że spółka będzie wypłacać wspólnikom w ciągu roku obrotowego zaliczki na poczet zysku.
Podstawa prawna: art. 51 – 52 KSH.
Modyfikacja zakazu konkurencji obowiązującego wspólników spółki jawnej.
Zasady dotyczące działalności konkurencyjnej wspólnika w razie braku w tym zakresie postanowień w umowie spółki:
– wspólnik nie może zajmować się interesami konkurencyjnymi bez zgody pozostałych wspólników;
– zgoda pozostałych wspólników na zajmowanie się interesami konkurencyjnymi może być udzielona w każdej formie, w tym w ustnej;
– zakaz nie obejmuje bycia komandytariuszem w spółce komandytowej oraz akcjonariuszem w spółce komandytowo – akcyjnej.
Przykładowe modyfikacje reguły lojalności w spółce jawnej:
– zaostrzenie zasady lojalności poprzez rozszerzenie zakazu konkurencji na komandytariusza w spółce komandytowej oraz akcjonariusza w spółce komandytowo – akcyjnej;
– złagodzenie zasady lojalności poprzez zwolnienie wspólnika z zakazu konkurencji;
– określenie formy wyrażenia zgody na zajmowanie się interesami konkurencyjnymi przez wspólnika, np. formy pisemnej, aktu notarialnego.
„Zwolnienie z obowiazku lojalności może odnosić się tylko do sytuacji określonej w art. 56 § 2 KSH, a nie do art. 56 § 1 KSH. [..] Trudno przyjąć za stan normalny zgodę wspólników na podejmowanie jakiejkolwiek działalności sprzecznej z interesami spółki”. A. Kidyba (red.), Kodeks spółek handlowych. Tom I. Komentarz do art. 1 – 300 K.S.H., Warszawa 2013, str. 267.
Podstawa prawna: art. 56 – 57 KSH.
Modyfikacja postanowień dotyczących rozwiązania i kontynuowania spółki jawnej.
Przyczyny rozwiązania spółki jawnej w razie braku dodatkowych postanowień w umowie spółki:
– jednomyślna uchwała wszystkich wspólników,
– ogłoszenie upadłości spółki,
– śmierć wspólnika (art. 60 KSH) lub ogłoszenie jego upadłości,
– wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika (art. 61 KSH) lub wierzyciela wspólnika (art. 62 § 2 KSH),
– prawomocne orzeczenie sądu (art. 63 KSH).
Rozszerzenie lub modyfikacja przyczyn rozwiązania spółki jawnej:
– dodanie innych przyczyn rozwiązania spółki niż wymienione powyżej (art. 58 pkt. 1 KSH);
– zawarcie postanowienia o możliwości wypowiedzenia przez wspólnika umowy spółki zawartej na czas oznaczony; kodeks spółek handlowych przewiduje wypowiedzenie przez wspólnika jedynie umowy spółki zawartej na czas nieoznaczony (art. 58 pkt. 1 KSH, art. 58 pkt. 5 KSH, art. 61 KSH);
– ustalenie, że dla podjęcia uchwały o rozwiązaniu spółki nie jest wymagana jednomyślność a większość (art. 58 pkt. 2 KSH);
– ustalenie, że uchwała o rozwiązaniu spółki wymaga formy aktu notarialnego (art. 58 pkt. 2 KSH).
W zasadzie żadna z ww. przyczyn określonych w art. 58 KSH oraz w umowie spółki, poza prawomocnym orzeczeniem sądu, nie prowadzi w ostatecznym rezultacie do rozwiązania spółki jawnej, jeśli po stronie wspólników jest wola kontynuowania działalności, z uwagi na rozwiązania wprowadzone w art. 59 KSH oraz w art. 64 § 1 KSH. Wspólnicy już na etapie podjęcia współpracy mogą w umowie spółki wyrazić swoje oczekiwania co do dalszego trwania spółki w razie zajścia przyczyn rozwiązania (śmierci wspólnika, ogłoszenia upadłości wspólnika, wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela), nie pozostawiając tej sprawy rozstrzygnięciu, dopiero gdy zaistnieje sytuacja uzasadniająca zakończenie bytu spółki (art. 64 §1 KSH). Ewentualne postanowienia dotyczące utrzymania spółki w trybie art. 64 § 1 KSH nie znajdą zastosowania do spółek dwuosobowych.
Inne klauzule umowne dotyczące rozwiązania spółki:
– postanowienie, że spółka będzie trwać nadal pomimo śmierci lub ogłoszenia upadłości wspólnika oraz pomimo wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika lub jego wierzyciela (art. 64 § 1 KSH);
– ustanowienie większości zwykłej albo kwalifikowanej zamiast jednomyślności do podjęcia uchwały o dalszym trwaniu spółki pomimo zajścia przyczyny rozwiązania (art. 64 § 1 KSH).
Podstawa prawna: art. 58 KSH, art. 59 KSH, art. 64 KSH
Śmierć wspólnika spółki jawnej. Wprowadzenie w umowie postanowień zapobiegających rozwiązaniu spółki.
Skutki śmierci wspólnika w razie braku w tym zakresie postanowień w umowie spółki:
– spółka jawna ulega rozwiązaniu (art. 58 pkt. 4 KSH), chyba że wspólnicy podejmą uchwałę o dalszym trwaniu spółki (art. 64 § 1 KSH);
– spadkobiercom przysługuje roszczenie o zwrot wartości wkładu.
Wprowadzenie do umowy spółki jawnej postanowień regulujących sytuację zaistniałą wskutek śmierci wspólnika:
– zawarcie klauzuli, że w razie śmierci wspólnika, jego prawa będą przysługiwać wspólnie spadkobiercom, którzy wejdą na miejsce zmarłego wspólnika (art. 60 KSH);
– określenie zasad wykonywania praw i obowiązków zmarłego wspólnika przez spadkobierców, np. poprzez ustanowienie przedstawiciela (art. 60 KSH)
albo
– dodanie postanowienia, że pomimo śmierci wspólnika spółka będzie trwać nadal pomiędzy pozostałymi wspólnikami (art. 64 § 1 KSH).
„Uprawnienia przysługujące spadkobiercom przysługują wszystkim spadkobiercom wspólnie, co oznacza, że prawa zmarłego wspólnika nie ulegają podziałowi między spadkobierców”. A. Kidyba (red.), Kodeks spółek handlowych. Tom I. Komentarz do art. 1 – 300 K.S.H., Warszawa 2013, str. 282..
Podstawa prawna: art. 58 pkt. 4 KSH, art. 60 KSH
Praktyczne aspekty konstruowania umowy spółki jawnej oraz rejestracji spółki jawnej w KRS. Część II.
Artykuł opracowano na podstawie:
- R. Szyszko, Prawo spółek handlowych. Wybrane zagadnienia. Skrypt dla aplikantów radcowskich Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, Warszawa 2011.
- A. Góra-Błaszczykowska (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do artykułów 1-729 Tom I. Warszawa 2013.
- http://bip.ms.gov.pl/pl/rejestry-i-ewidencje/okrajowy-rejestr-sadowy/formularze-wnioskow-wykorzystywanych-w-krs/
- A. Kidyba (red.), Kodeks spółek handlowych. Tom I. Komentarz do art. 1 – 300 K.S.H.Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 29 czerwca 2011 r. IV CSK 473/10.
Podstawa Prawna:
- Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. 1997 nr 121 poz. 769 z późn. zm.).
- Kodeks postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania (Dz.U. 1992 nr 21 poz. 86 z późn, zm.).
- Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. 1991 nr 80 poz. 350 z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. 2004 nr 54 poz. 535 z późn.zm.).
- Ustawa z dnia z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 z późn.zm.).
- Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 kwietnia 1996 r. w sprawie organizacji, sposobu wydawania i rozpowszechniania oraz podstawy ustalania ceny numerów Monitora Sądowego i Gospodarczego i wysokości opłat za zamieszczenie w nim ogłoszenia lub obwieszczenia (Dz.U. Nr 45, poz. 204 z późn. zm.).
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (Dz.U. 2007 nr 251 poz. 1885).Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 listopada 2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu prowadzenia rejestrów wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej treści wpisów w tych rejestrach (Dz.U. 2011 nr 273 poz. 1616)
