KPK dla radcy prawnego. Oskarżyciel posiłkowy. Subsydiarny akt oskarżenia.

OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY

1. Kiedy nie może w postępowaniu karnym występować oskarżyciel posiłkowy?
2. Oskarżyciel posiłkowy uboczny – występujący obok oskarżyciela publicznego art. 54 KPK.
3. Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny art.55 §1 KPK. Subsydiarny akt oskarżenia.
4. Koszty sądowe, jakie ponosi oskarżyciel posiłkowy uboczny.
5. Ograniczenie liczby oskarżycieli posiłkowych art. 56 KPK.
6. Odstąpienie oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia art. 57 KPK.
7. Śmierć oskarżyciela posiłkowego art. 58 KPK.
8. Apelacja oskarżyciela posiłkowego.
   

Podstawa prawna: art. 53 – 58 KPK.

Kim jest oskarżyciel posiłkowy?

Oskarżyciel posiłkowy to pokrzywdzony działający jako strona w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego (art. 53 KPK).

Oskarżyciel posiłkowy działa:

– obok oskarżyciela publicznego (OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY UBOCZNY)

– zamiast oskarżyciela publicznego (art. 53 KPK) (OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY SUBSYDIARNY).

Kiedy nie może w postępowaniu występować oskarżyciel posiłkowy?

► Oskarżenie posiłkowe jest wyłączone w razie wystąpienia przez prokuratora z wnioskiem o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności oskarżonego i zastosowanie środka zabezpieczającego (art. 354 pkt 1 KPK).

► Oskarżenie posiłkowe nie funkcjonuje w trybie nakazowym.

Oskarżyciel posiłkowy uboczny – występujący obok oskarżyciela publicznego art. 54 KPK.

1. Oświadczenie pokrzywdzonego.

Pokrzywdzony, aby uzyskać status oskarżyciela posiłkowego ubocznego musi złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Kluczowy jest termin na złożenie takiego oświadczenia – aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej (art. 54 KPK).

► „Samo oświadczenie pokrzywdzonego, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego, kreuje go oskarżycielem posiłkowym, bez potrzeby uzyskania orzeczenia o dopuszczeniu go do procesu. Oświadczenie to ma charakter konstytutywny i jeśli nie wystąpią przeszkody formalne, uniemożliwiające jego przyjęcie, od momentu jego złożenia pokrzywdzony staje się stroną czynną postępowania jurysdykcyjnego”. – Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2004 r. III KK 295/03.

Art. 334 § 2 KPK. O przesłaniu aktu oskarżenia do sądu oraz o treści przepisów art. 335 i 387 oskarżyciel publiczny zawiadamia oskarżonego i ujawnionego pokrzywdzonego, a także osobę lub instytucję, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie. Pokrzywdzonego należy pouczyć o uprawnieniach związanych z dochodzeniem roszczeń majątkowych oraz o treści przepisu art. 49a, a w razie potrzeby także o prawie do złożenia oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

2. Oskarżyciel posiłkowy uboczny z mocy prawa.

Oskarżyciel prywatny staje się z mocy prawa oskarżycielem posiłkowym w razie objęcia przez prokuratora ścigania przestępstwa prywatnoskargowego przez przyłączenie się do wytoczonego oskarżenia prywatnego (art. 60 § 2 KPK). Jeżeli jednak prokurator odstąpi następnie od oskarżenia oskarżyciel posiłkowy zyskuje ponownie status oskarżyciela prywatnego (art. 60 § 3 KPK).

Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny art.55 §1 KPK. Subsydiarny akt oskarżenia art. 119 § 1 KPK, art. 332 KPK, art. 333 § 1 KPK.

Przesłanki złożenia subsydiarnego aktu oskarżenia art. 55 § 1 KPK:

► Subsydiarny akt oskarżenia może wnieść jedynie pokrzywdzony (art. 49 § 1 KPK):

• „Oskarżyciel posiłkowy może wnieść subsydiarny akt oskarżenia, o jakim mowa w art. 55 k.p.k., jedynie o czyny, w których był on pokrzywdzonym w rozumieniu przepisu art. 49 § 1 k.p.k., a nie takie, co do których dobro chronione prawem wprost ma wymiar ogólnospołeczny i nie dotyka indywidualnie oraz bezpośrednio dóbr konkretnej osoby, co sprawia, że w takim zakresie nie jest on podmiotem uprawnionym do wniesienia skargi, warunkującej wszczęcie postępowania przed właściwym sądem, co musi skutkować tym samym umorzeniem postępowania wobec wystąpienia negatywnej po temu okoliczności określonej w przepisie art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.” Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 marca 2010 r. II AKz 107/10.

► powtórne wydanie przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia lub umorzenia postępowania (art. 330 KPK).

• Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2000 r. I KZP 9/00 Użyte w art. 330 § 2 zd. 1 k.p.k. określenie: „wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia” oznacza, iż chodzi o sytuację, gdy prokurator – po uprzednim uchyleniu przez sąd postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego – nie znajdując nadal podstaw do wniesienia oskarżenia, wydaje po raz wtóry takie samo postanowienie jak to, które było poprzednio przedmiotem zaskarżenia.

• „Pokrzywdzony nie jest uprawniony do wniesienia aktu oskarżenia w trybie art. 55 § 1 k.p.k. wtedy, gdy prokurator, co prawda wydał ponowne postanowienie o umorzeniu śledztwa w danej sprawie, jednakże nie uczynił tego po uchyleniu poprzedniego postanowienia przez sąd orzekający zgodnie z przepisem art. 330 § 1 k.p.k., a po samodzielnym podjęciu prawomocnie zakończonego postępowania przygotowawczego w ramach przysługujących mu uprawnień – na podstawie art. 327 § 1 k.p.k.”. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 czerwca 2010 r. II AKz 348/10.

Oznacza to, że pokrzywdzony może wnieść subsydiarny akt oskarżenia jedynie, jeśli:

► złożył zażalenie na pierwsze postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia lub umorzenia postępowania (art. 306 § 1 KPK).

Pokrzywdzony ma zamkniętą drogą do wniesienia aktu oskarżenia, jeśli:

► skutkiem złożonego zażalenia sąd utrzyma w mocy postanowienie prokuratora

► sąd wyda postanowienie oddalające zażalenie.

Subsydiarny akt oskarżenia musi spełniać wymogi określone w art. 119 § 1 KPK, art. 332 KPK, art. 333 § 1 KPK.

„Jeżeli oskarżyciel posiłkowy nie był uprawniony do skierowania subsydiarnego aktu oskarżenia, o jakim mowa w art. 55 k.p.k., gdyż zarzucił nim przestępstwo, w którym nie był pokrzywdzonym w rozumieniu przepisu art. 49 § 1 k.p.k., to taki akt oskarżenia nie stanowi skargi uprawnionego oskarżyciela w rozumieniu art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. i zachodzi ujemna przesłanka procesowa”. – Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 27 września 2012 r. II AKa 203/12.

„Pokrzywdzonemu prawidłowo pouczonemu, przy skierowaniu aktu oskarżenia do sądu, o prawie do zgłoszenia oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego (art. 334 § 2 k.p.k. i art. 54 § 1 k.p.k.), który nie skorzystał z tego prawa do chwili wydania na posiedzeniu przygotowawczym postanowienia o umorzeniu postępowania karnego (art. 339 § 3 pkt 1 lub 2 k.p.k.), mimo że został powiadomiony o możliwości wydania takiego orzeczenia przed rozprawą w określonym terminie i miejscu, nie przysługuje zażalenie na postanowienie w tym przedmiocie, gdyż nie stał się on stroną w postępowaniu sądowym. – Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005 r. WZ 70/04.

Termin: 1 miesiąca od dnia doręczenia pokrzywdzonemu zawiadomienia o powtórnym wydaniu przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzenia postępowania wraz z pouczeniem, że na postanowienie to nie służy już zażalenie (art. 100 § 6 KPK) i prawie do wniesienia własnego aktu oskarżenia – termin prekluzyjny.

• (uwagi do terminu) „Treść przepisów art. 55 § 1 KPK, art. 330 § 1 i 2 KPK i art. 306 § 1 KPK, które powinny być odczytywane łącznie, prowadzi do wniosku, że miesięczny termin z art. 55 § 1 KPK do wniesienia przez pokrzywdzonego subsydiarnego aktu oskarżenia rozpoczyna swój bieg od dnia doręczenia mu zawiadomienia o powtórnym wydaniu przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania wraz z pouczeniem, że na postanowienie to nie służy już zażalenie (art. 100 § 6 KPK) i prawie do wniesienia własnego aktu oskarżenia. Oba te warunki (zawiadomienie i pouczenia) muszą być spełnione łącznie”. – Postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 3 sierpnia 2011 r. II AKz 303/11.

• (uwagi do terminu) „Art. 55 § 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim nadaje ustanowionemu w nim terminowi do wniesienia aktu oskarżenia charakter prekluzyjny, jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”. – Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 września 2012 r. SK 28/10.

• (uwagi do terminu) „Subsydiarny akt oskarżenia, wniesiony bez zachowania wymaganego miesięcznego terminu, o którym mowa w art. 55 § 1 k.p.k., ma bez wątpienia charakter przedwczesny, a jako taki uznany być musi za bezpodstawny. Oczywiste zatem jest, iż w takiej sytuacji spowodowane jego rozpoznawaniem koszty postępowania winny obciążyć wnoszącego go, a nie Skarb Państwa”. – Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 czerwca 2010 r. II AKz 423/10.

Art. 306 § 1 KPK: Pokrzywdzonemu oraz instytucji wymienionej w art. 305 § 4 przysługuje zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa, a stronom – na postanowienie o jego umorzeniu. Uprawnionym do złożenia zażalenia przysługuje prawo przejrzenia akt.

Art. 330 KPK: § 1. Uchylając postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego lub odmowie jego wszczęcia, sąd wskazuje powody uchylenia, a w miarę potrzeby także okoliczności, które należy wyjaśnić, lub czynności, które należy przeprowadzić. Wskazania te są dla prokuratora wiążące.

§ 2. Jeżeli prokurator nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia. W takim wypadku pokrzywdzony, który wykorzystał uprawnienia przewidziane w art. 306 § 1, może wnieść akt oskarżenia określony w art. 55 § 1 – o czym należy go pouczyć.

§ 3. W razie wniesienia przez pokrzywdzonego aktu oskarżenia prezes sądu przesyła jego odpis prokuratorowi, wzywając go do nadesłania w terminie 14 dni akt postępowania przygotowawczego.

Przymus adwokacko – radcowski art. 55 § 2 KK.

Akt oskarżony wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego.

Opłata od subsydiarnego aktu oskarżenia.

Opłata wynosi 300 zł (art. 640 KPK, rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 28.5.2003 r. w sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego, Dz.U. Nr 104, poz. 980). Sąd może w uzasadnionych okolicznościach zwolnić oskarżyciela posiłkowego od zapłaty kosztów sądowych (art. 624 § 1 KPK).

Informacje praktyczne dotyczące sporządzenia subsydiarnego aktu oskarżenia.

Koszty, jakie ponosi oskarżyciel posiłkowy uboczny.

Koszty oskarżyciela posiłkowego ubocznego:

– Koszty ponosi Skarb Państwa (art. 619 KPK)

– Koszty ponosi oskarżyciel posiłkowy w sytuacji, gdy oskarżyciel posiłkowy wniósł środek odwoławczy, który nie został uwzględniony (art. 636 par. 1 KPK).

Ograniczenie liczby oskarżycieli posiłkowych art. 56 KPK.

– Dotyczy tylko oskarżycieli posiłkowych ubocznych – brak zażalenia (art. 56 § 3 KPK).

– Pominięci oskarżyciele posiłkowi mogą przedstawić swoje stanowisko w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia o odmowie dopuszczenia – termin instrukcyjny (art. 56 § 4 KPK).

Odstąpienie oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia art. 57 KPK.

– Aż do prawomocnego zakończenia postępowania sądowego.

– Wiążące dla sądu.

Różne skutki w zależności od tego, czy odstępuje oskarżyciel posiłkowy uboczny czy subsydiarny. W razie:

1. odstąpienia oskarżyciela posiłkowego ubocznego – postępowanie toczy się dalej bez jego udziału a on sam nie może ponownie przyłączyć się do postępowania (art. 57 § 1 KPK)
2. odstąpienia oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego – z uwagi na brak skargi, sąd zawiadamia prokuratora, który może przystąpić do oskarżenia w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia (termin prekluzyjny). Jeśli oskarżyciel publiczny tego nie uczyni, wówczas umorzenie postępowania postanowieniem lub wyrokiem.

Śmierć oskarżyciela posiłkowego art. 58 KPK.

Inna procedura zależnie od tego, czy zmarł oskarżyciel posiłkowy uboczny czy subsydiarny.

W razie:

1. śmierci oskarżyciela posiłkowego ubocznego – postępowanie toczy się dalej, a osoby najbliższe mogą wstąpić do postępowania w każdym jego stadium art. 58 § 1 KPK
2. śmierci oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego – postępowanie z urzędu zawiesza się, a osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego w terminie 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela (termin zawity –podlega przywróceniu art. 126 § 1 KPK) art. 61 KPK w zw. z art. 58 § 2 KPK.

Apelacja oskarżyciela posiłkowego.

• Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 września 2008 r. I KZP 21/08:

  Oskarżyciel posiłkowy – z braku gravamen – nie ma uprawnienia do zaskarżenia orzeczenia na korzyść oskarżonego.

Aplikantka radcowska Sylwia Gładysz