Aktualne brzmienie przepisów Prawa upadłościowego i naprawczego (zwanego dalej ustawą) przesądza o tym, że ogłoszenie upadłości konsumenckiej to przywilej dla dłużnika, dlatego nie każda trudna sytuacja życiowa i zaprzestanie płacenia rosnących długów, będzie uzasadniano złożenie wniosku o wszczęcie procedury oddłużeniowej. Oceniając konkretny stan faktyczny należy ustalić przyczyny – okoliczności powstania stanu niewypłacalności oraz czas, w jakim pojawiły się trudności, a przede wszystkim majątek dłużnika, który musi wystarczać na pokrycie co najmniej kosztów postępowania upadłościowego.
Niewypłacalność skutkiem wyjątkowych i niezależnych okoliczności.
Okoliczności, które doprowadziły do niewypłacalności muszą mieć charakter zarówno wyjątkowych jak i niezależnych.
Okoliczności wyjątkowe to okoliczności, na zaistnienie których dłużnik nie miał wpływu np. uraz kręgosłupa powstały skutkiem wypadku komunikacyjnego.
Okoliczności niezależne to okoliczności niezawinione przez dłużnika, czyli nie będące efektem jego umyślnego, niedbałego, czy lekkomyślnego działania. Na szczególną uwagę zasługuje wyłączenie upadłości konsumenckiej w przypadku lekkomyślnego postępowania.
Przyjrzyjmy się różnym stanom faktycznym i spróbujemy ocenić, czy uzasadniają one ogłoszenie upadłości konsumenckiej.
Sytuacja 1: Niespłacone kredyty, utrata pracy. Andrzej Zieliński w okresie od czerwca.2008 r. do kwietnia 2011 r. zawarł 11 umów kredytowych na łączną kwotę 90.000,00 zł, z których spłacił kwotę 20.000,00 zł. Umowy kredytowe zostały zawarte na cele konsumpcyjne. Część umów kredytowych poręczyła żona, Hanna Zielińska. W lutym 2011 r. P. Andrzej utracił pracę a w kwietniu 2011 r. żona uległa wypadkowi drogowemu i tym samym utraciła jakąkolwiek zdolność do pracy. Choroba żony i istniejące trudności finansowe spowodowały, że Pan Andrzej popadł w depresję. Próby znalezienia pracy, nie powiodły się.
Niewątpliwe sytuacja finansowa P. Zielińskich jest trudna, a szanse na jej poprawę niewielkie, ale czy utrata płynności finansowej w tym przypadku uzasadnia ogłoszenie upadłości konsumenckiej?
Pan Andrzej Zieliński jest niewypłacalny, bowiem zaprzestał spłacania rat kredytowych na rzecz banków, czyli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. W ciągu trzech lat Pan Andrzej zaciągnął jedenaście kredytów, czyli średnio jeden kredyt na trzy miesiące o wartości ok. 7.500,00 zł. Z wyjaśnień Pana Andrzeja wynikało, że umowy kredytowe były zawierane pod wpływem chwilowego impulsu, będącego efektem korzystnych ofert banku bez głębszego przeanalizowania swoich możliwości oraz skutków finansowych. Choroba własna i żony pojawiała się w czasie, kiedy stan zadłużenia sięgnął kwoty ok. 90.000,00 zł a jakichkolwiek spłat Pan Andrzej zaprzestał już w lutym 2011 r. Brak zatem uzasadniania dla wyjaśnień P. Andrzeja, że kłopoty finansowe są skutkiem choroby oraz utraty pracy w 02.2011, skoro już w tym czasie istniało zadłużenie w kwocie ok. 80.000 zł. Wydaje się zatem, że ewentualny wniosek P. Andrzeja o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, zostanie oddalony przez sąd.
Sytuacja 2 Rozwód, rozwiązanie umowy o pracę, pożyczki, kredyty. Natalia Grad w okresie od lutego .2008 do marca 2011 r. zawarła następujące umowy:
― pożyczki z bankiem na operację żylaków na kwotę ok. 6.000,00 zł
― kredytu z bankiem na cele konsumpcyjne na kwotę ok. 4.000,00 zł
― kredytu z bankiem na cele konsumpcyjne na kwotę ok. 5.000,00 zł
― pożyczki z koleżanką z pracy na kwotę ok. 1.100,00 zł
― oprócz tego korzysta z karty kredytowej, na której posiada limit zadłużenia w kwocie 900,00 zł. Jej łączne zadłużenie wynosi ok. 14.000,00 zł.
W styczniu 2008 r. P. Natalia rozwiodła się z mężem bez orzekania o winie. Nie otrzymuje alimentów. Do kwietnia 2011 r. mieszkała w Jeleniej Górze, gdzie wynajmowała kawalerkę, ponosząc koszty wynajmu w wysokości ok. 700 zł miesięcznie. Później przeprowadziła się do Wrocławia, gdzie mieszka z synem, Piotrem, u którego zajmuje jeden pokój. W Jeleniej Górze pracowała w firmie transportowej, otrzymując wynagrodzenie miesięczne w wysokości 1.200,00 zł netto. Umowę o pracę rozwiązała za porozumieniem stron. Aktualnie nie pracuje, szuka pracy.
Pani Natalia chce złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, ponieważ nie jest w stanie spłacić zaciągniętych kredytów i pożyczek a wsparcie finansowe syna, na które może liczyć to kwota ok. 200 zł miesięcznie. Czy wniosek P. Natalii o ogłoszenie upadłości konsumenckiej byłby uzasadniony?
Ewentualny wniosek P. Natalii sąd oddali przede wszystkim z tego względu, że ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest wyłączone w sytuacji, gdy rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło za zgodą dłużnika, co miało miejsce w przedstawionym stanie faktycznym, bowiem P. Natalia rozwiązała umowę o pracę ze swoim pracodawcą za porozumieniem stron (art. 491 (3) ust.1 ustawy w zw. z art. 30 ust. 1 pkt. 1 Kodeksu pracy). Ponadto okoliczności, które doprowadziły do niewypłacalności dłużniczki, nie miały charakteru wyjątkowych i niezależnych. Wydaje się, że kolejne zobowiązania zaciągane były lekkomyślnie bez odniesienia do posiadanych możliwości finansowych i jedynie powiększały saldo zadłużenia. Zachowanie Pani Natalii jest podobne do zachowania innych osób, które przez systematyczne zaciąganie kredytów, wpadają w spiralę kredytowo – pożyczkową, która w sytuacji posiadania niewielkiego majątku, nie uzasadnia, co do zasady ogłoszenia upadłości konsumenckiej.
Czy koszty postępowania upadłościowego odgrywają rolę dla powodzenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?
Majątek dłużnika a w zasadzie jego brak może być główną przyczyną oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, bowiem koszty postępowania upadłościowego pokrywane są z masy upadłości, czyli z majątku upadłego, a co w sytuacji, gdy ten majątek jest niewielki? (art. 231 ust. 1 w zw. z art. 61 i 62 Ustawy).
Sytuacja 1. Brak majątku. Pan Sławomir złożył wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Z przedstawionego wykazu majątku wynika, że Pan Sławomir z żoną Anną prowadzą gospodarstwo domowe a jedynym źródłem utrzymania jest renta żony w kwocie ok. 1100 zł, z czego miesięcznie kwota ok. 400 zł wydawana jest na czynsz i opłaty za media a kwota ok. 200 zł na lekarstwa. Małżonkowie nie posiadają nieruchomości, wartościowych ruchomości poza meblami o wartości ok. 1000,00 zł, 10 – letnim telewizorem o wartości ok. 200,00 zł. Ich oszczędności to kwota ok. 700,00 zł na rachunku bankowym.
Przedstawiony stan majątku Pana Sławomira i jego żony nie pozwala na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego, na które składają się między innymi niezbędne koszty obwieszczeń o upadłości dłużnika oraz dalszych obwieszczeń wymaganych przepisami Prawa upadłościowego i naprawczego, przykładowo w zakresie ustalania listy wierzytelności, opłat skarbowych, pocztowych, telekomunikacyjnych, kosztów wynagrodzenia syndyka. Na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego w pierwszych miesiącach po ogłoszeniu upadłości niezbędna jest kwota co najmniej 6.000,00 zł. Jeśli zatem majątek dłużnika nie wystarczy na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego, sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, nawet jeśli niewypłacalność dłużnika jest skutkiem wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności (art. 13 ust. 1 ustawy). Pan Sławomir i jego żona nie posiadają praktycznie żadnego majątku, zatem ewentualny wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, zostanie przez sąd oddalony z tego względu, że ich majątek nie pozwala na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego, a tym bardziej na zaspokojenie w jakimikolwiek stopniu wierzycieli.
Ryzykowne wnioskowanie o zwolnienie od kosztów sądowych.
Dłużnik składając wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, powinien liczyć się z koniecznością uiszczenia opłaty sądowej w wysokości 200,00 zł (art. 75 pkt. 5 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Jeśli konsument nie jest w stanie ponieść tej opłaty bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny, wówczas może wnioskować o zwolnienie od kosztów sądowych. Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych należy załączyć wypełniony formularz zawierający oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania (art. 102 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych). Wyżej wymieniony formularz można pobrać ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości, właściwa zakładka to: „Formularze pism procesowych w postępowaniu cywilnym” następnie „Koszty sądowe w sprawach cywilnych” i w tym dziale znajduje się przedmiotowe oświadczenie pod nazwą „Wzór oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym” http://bip.ms.gov.pl/pl/formularze/formularze-pism-procesowych-w-postepowaniu-cywilnym/. Wypełniony przez dłużnika formularz daje obraz stanu jego majątku, bowiem w odpowiednich rubrykach dłużnik udziela informacji o nieruchomościach, posiadanych oszczędnościach i wartościowych przedmiotach. Już na podstawie treści tego oświadczenia sąd może wstępnie ustalić, czy majątek dłużnika pozwoli na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego, o których była mowa w akapicie powyżej, a których nie obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych. Należy podkreślić, że zwolnienie od kosztów sądowych obejmuje opłaty sądowe, jak opłata od złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, zażalenia i wydatki, takie jak należności świadka, tłumacza, ale nie wynagrodzenie syndyka, czy koszty obwieszczeń (art. 5 w zw. z art. 2 ust. 1 w zw. z art. 100 ust.1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). W sytuacji zatem, gdy konsument został zwolniony od koszów sądowych a nie posiada majątku na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego, jego wniosek o ogłoszenie upadłości zostanie oddalony.
Powodzenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej uzależnione jest zatem od:
- wykazania przez konsumenta, że jego stan niewypłacalności powstał skutkiem wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności oraz
- posiadanie majątku pozwalającego na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego.
Czy dłużnik może odwołać się od postanowienia sądu upadłościowego o ogłoszeniu upadłości?
TAK, właściwym środkiem zaskarżenia jest wniesienie zażalenia na postanowienie sądu upadłościowego o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Zażalenie może złożyć wyłącznie dłużnik, nie ma w tym zakresie legitymacji wierzyciel (art. 54 w zw. z art. 491 (2) ust.1 ustawy). Termin na wniesienie zażalenia jest tygodniowy i liczony od dnia doręczenia postanowienia o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 394 ust. 2 KPC w zw. z 35 w zw. z art. 491 (2) ust.1 ustawy). Zażalenie powinno zawierać wniosek o uchylenie lub zmianę postanowienia, ponadto w treści zażalenia należy wskazać zarzuty przeciwko zaskarżonemu postanowieniu i je uzasadnić, a także w miarę potrzeby przytoczyć nowe fakty i dowody (art. 394 ust. 3 KPC w zw. z art. 35 w zw. z art. 491 (2) ust.1 ustawy). Zażalenie rozpoznaje sąd drugiej instancji (Sąd Okręgowy Wydział Gospodarczy), który jednak nie może orzec o ogłoszeniu upadłości, ale jeśli stwierdzi, że zachodzą podstawy do zamiany zaskarżonego postanowienia, uchyli to postanowienie i przekaże sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania (art. 54 ust. 2 w zw. z art. 491 (2) ust.1 ustawy). Od postanowienia sądu drugiej instancji nie można się odwołać, bowiem nie przysługuje skarga kasacyjna (art. 33 ust. 2 w zw. z art. 491 (2) ust.1 ustawy).
Dla kogo zatem upadłość konsumencka?
Spełnienie wymogów ustawowych uzasadniających ogłoszenie upadłości konsumenckiej nie jest łatwe, a zwłaszcza wykazanie wyjątkowego i niezależnego charakteru okoliczności, które wywołały stan niewypłacalności. Potencjalną grupą konsumentów, których może dotyczyć regulacja upadłości konsumenckiej są klienci deweloperów, wobec których to spółek ogłoszono upadłość. Wydaje się, ze ogłoszenie upadłości dewelopera dla osób, z którymi zawarto umowy deweloperskie, ma charakter wyjątkowych i niezależnych okoliczności, bowiem zawierając umowę, działamy w uzasadnionym przekonaniu, że umowa zostanie wykonana.
Podsumowanie.
Zasadność każdego wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej ocenia się indywidualnie w odniesieniu do konkretnych okoliczności, ale nie przez powstałe skutki, czyli trudną sytuację finansową konsumenta i brak lub niewielkie możliwości spłaty długów, ale przez przyczyny, które ten stan wywołały.
Na zakończenie należy podkreślić dwie kluczowe informacje. Pierwsza: działanie dłużnika bez rozmysłu, nawet jeśli nie do końca świadome, może zostać ocenianie jako lekkomyślność, co z kolei wyklucza ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Druga: porównanie kosztów postępowania upadłościowego, stanowiących minimalną kwotę w wysokości 6.000,00 zł do wartości majątku dłużnika, szacowanego załóżmy na maksymalną kwotę 1.500,00 zł, będzie prowadzić do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, bowiem sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania (art. 13 ust. 1 ustawy).
Sylwia Gładysz – aplikantka radcowska
Kancelaria Radców Prawnych R. Ptak i Wspólnicy Sp.K.
Artykuł został opracowany na podstawie:
- Akty spraw z zakresu upadłości konsumenckiej Sąd Rejonowego dla Wrocławia – Fabrycznej VIII Wydział Gospodarczy
- Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, pod red. Antoniego Witosza, wyd. 3, LexisNexis, Warszawa 2010.
- Komentarz do ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.08.234.1572), w zakresie zmian do ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U.03.60.535), Katarzyna Michalak, LEX/el. 2009
- Komentarz do ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U.03.60.535), [w:] A. Jakubecki, F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Zakamycze, 2003.
Podstawa prawna:
- Prawo upadłościowe i naprawcze – ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. (Dz.U. Nr 60, poz. 535). Tekst jednolity z dnia 2 października 2009 r. (Dz.U. Nr 175, poz. 1361)
- Kodeks postępowania cywilnego – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.)
- Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.)
- Kodeks pracy ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. (Dz.U. Nr 24, poz. 141 z późn. zm.)
