W artykule poruszone zostały kwestie związane z rozwodem bez orzekania o winie stron, jako najbardziej ugodowej formy rozstania się, bowiem tylko taki rozwód można uzyskać szybko i w razie wypracowanego porozumienia między małżonkami stosunkowo bezboleśnie. Ponadto artykuł zawiera wątki procesowe dotyczące postępowania sądowego w sprawie o rozwód.
Fakt, że w Polsce rośnie liczba rozwodzących się par został stwierdzony dawno temu, można tylko dodać, że z roku na rok ta liczba drastycznie wzrasta a problem rozwodu dotyczy osób z różnych grup wiekowych także osób starszych. W USA wskaźniki są jeszcze wyższe, rozwodzi się ponad połowa par. „Trend” rozwodowy idzie w parze z rosnącą liczbą związków partnerskich, prawnie określonych jako konkubinat, zwłaszcza wśród ludzi młodych, którzy utracili wiarę w instytucję małżeństwa. Nawet słowa przysięgi małżeńskiej „ślubuję Ci miłość, wierność i uczciwość małżeńską oraz to że Cię nie opuszczę aż do śmierci” nie stanowią remedium na przyszłe problemy małżonków i nie dają gwarancji szczęśliwego pożycia. Potwierdzają to rozwody znanych gwiazd Katie Homes i Toma Cruise, Demi Moore i Bruce Willis. Partnerzy często jako argument przeciwko małżeństwu wskazują, że małżeństwo stanowi jedynie „sformalizowany” związek partnerski. Głośne medialne rozstanie pary aktorskiej Vanessy Paradis i Johnnego Deppa dowodzi jednak, że związek partnerski nie chroni przed rozstaniem. Ponadto rozstanie małżonków wymaga dopełnienia „formalności” w sądzie, ponieważ o ile związek małżeński można zawrzeć przed urzędnikiem, to aby skutecznie rozwieść się, konieczne jest złożenie pozwu rozwodowego. Czy jednak rzeczywiście tak trudno uzyskać rozwód? Przecież statystki temu przeczą. Zatem jak uzyskać rozwód szybko i bez stresujących przeżyć?
W artykule strony oznaczają małżonków, strona oznacza małżonka.
W Polsce tylko rozwód sądowy.
Różnica charakterów podstawą rozwodu bez orzekania o winie.
Co może wydarzyć się w sądzie na rozprawie rozwodowej?
Pominięcie dowodu z przesłuchania małżonka.
Odmienności procesu rozwodowego małżonków mających dzieci.
Inne niezawinione przyczyny rozwodu. Możliwa różna kwalifikacja tej samej przyczyny.
Zgoda na rozwód opłaca się.
Rozwód w godzinę bez wychodzenia z domu.
W Polsce tylko rozwód sądowy.
Polski porządek prawny przewiduje tylko jedną ważną formę rozwodu – rozwód sądowy a to oznacza, że rozwiązanie węzła małżeńskiego wymaga wytoczenia powództwa przez jednego z małżonków. Nie ma możliwości zawarcia ugody w sprawie rozwodu w kancelarii notarialnej, radcowskiej, czy adwokackiej. Natomiast sąd może orzec rozwód w trzech opcjach:
1. bez orzekania o winie stron
2. z orzeczeniem winy jednej ze stron: męża lub żony
3. z orzeczeniem winy oby dwu stron: męża i żony
wszystko zależy od zgłoszonych przez strony żądań oraz okoliczności sprawy. Pierwsza opcja, czyli rozwód bez orzekania o winie stron jest najłagodniejszym rozwiązaniem, gdy jedna ze stron lub oby dwie strony żądają orzeczenia o winie, wówczas sala sądowa staje się amfiteatrem potyczek małżeńskich.
Różnica charakterów podstawą rozwodu bez orzekania o winie.
Małżonkowie uznali, że wygasły między nimi wszelkie więzi, stali się dla siebie obcymi ludźmi. Dochodzą do wniosku, że żyją nie razem a obok siebie i dlatego podjęli decyzję o rozwodzie. Poszukują jednak rozwiązania najbardziej humanitarnego. Niezgodność charakterów – określenie wprawdzie enigmatyczne, brzmi dobrze, ponieważ przerzuca ciężar odpowiedzialności małżonków za rozpad ich małżeństwa na przyczyny tkwiące gdzieś poza nimi, niezależne od nich, ukształtowane „prawie że” genetycznie. Niezgodność charakterów jest coraz częściej wskazywana jako przyczyna rozkładu pożycia małżeńskiego. Czy skutecznie? W przeważającej większości tak, ponieważ skoro sami zainteresowani tego chcą a nie istnieją przeszkody takie jak dobro wspólnych małoletnich dzieci, wówczas utrzymanie związku małżeńskiego wbrew woli małżonków, godziłoby w ich prawa. W tym miejscu należy wskazać, że dobro dziecka nie ucierpi, jeżeli środki na jego wychowanie są zapewnione, a kontakt z obojgiem rodziców nie będzie utrudniony (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 31.12.1951; C 625/51).
Jak uzyskać rozwód w sądzie? Co może wydarzyć się w sądzie na rozprawie rozwodowej?
Nawet jeżeli małżonkowie byli zgodni w kwestii rozwodu a jako przyczynę nieudanego małżeństwa wskazali niezgodność charakterów lub inną podobną, nie unikną rozprawy rozwodowej. W procesie sądowym sędzia musi ustalić, że doszło do całkowitego i trwałego rozkładu pożycia, zapewnienia stron w tym zakresie, zawarte w pozwie, są niewystarczające. Całkowity i trwały rozkład pożycia oznacza ustanie między małżonkami więzi:
― gospodarczej (wspólne zamieszkiwanie i prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego)
― fizycznej
― uczuciowej (miłość, szacunek, przywiązanie)
Tylko ustanie wszystkich trzech więzi oznacza, że nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Nawet sporadyczne stosunki fizyczne między małżonkami mogą świadczyć o tym, że rozkład pożycia nie jest zupełny (tak Sąd Najwyższy w uchwale całej izby cywilnej z dnia 28.5.1955 sygn. akt I CO 5/55). Małżonkowie będą przesłuchiwani w sądzie na okoliczności dotyczące ustania więzi małżeńskich, co często wiąże się z dużym stresem dla nich (art. 432 oraz art. 442 KPC). Małżonkowie muszą zatem przygotować się na pytania dotyczące prywatnej sfery ich życia małżeńskiego, ponieważ dowód z przesłuchania małżonków ma na celu wszechstronne wyjaśnienie okoliczności faktycznych sprawy. Niestety, ale nawet gdy małżonkowie chcą rozstać się bezkonfliktowo, nie sposób zapobiec tej sytuacji, ponieważ ustalenie okoliczności dotyczących rozkładu pożycia stanowi obowiązek sądu (art. 441 KPC). „Komfort” sprawy rozwodowej w przypadku porozumienia małżonków polega na tym, że wyrok powinien zapaść już po przeprowadzeniu jednej rozprawy sądowej a sąd może ograniczyć postępowanie dowodowe do przesłuchania małżonków. Jeżeli w procesie o rozwód postępowanie dowodowe, którego zakres współokreśliły wnioski stron, dostarczyło materiału wystarczającego do ustalenia przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego oraz do ustalenia, że rozkład ten jest zupełny i trwały (art. 56 KRO) sąd nie ma obowiązku przeprowadzania z urzędu innych dowodów (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 grudnia 1998 r. sygn. akt I CKN 912/97).
Pominięcie dowodu z przesłuchania małżonka.
W sytuacji, gdy jeden z małżonków nie stawi się na rozprawę, wówczas sąd może przesłuchać tylko drugiego małżonka lub pominąć dowód z przesłuchania oby dwu małżonków zależnie od przyczyny nieobecności (art. 302 § 1 KPC w zw. z art. 432 KPC). Pominięcie dowodu z przesłuchania strony w sprawie rozwodowej z powodu jej niestawiennictwa wymaga zatem ustalenia przez sąd przyczyny nieobecności strony i jest dopuszczane tylko wtedy, gdy przemawia za tym przyczyna natury faktycznej lub prawnej. Zaniechanie przeprowadzenia dowodu z przesłuchania strony może nastąpić w razie ustalenia, że niezastosowanie się do wezwania sądu było wynikiem okoliczności zależnych od strony lub że jej stawienie się na rozprawę natrafia na poważne przeszkody, niedające się w niedługim czasie usunąć (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 27 lipca 1958 r., 1 CR 337/57). W wypadku, gdy w sprawie rozwodowej z przyczyn natury faktycznej lub prawnej możliwe jest przesłuchanie tylko jednej strony, należy przesłuchać tylko jedną stronę (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 20.06.1952 r. sygn. akt C 1339/51), jednakże gdy strona zainteresowana w szybkim uzyskaniu rozwodu przytoczy okoliczności, które nie znajdują potwierdzenia w całokształcie materiału dowodowego, sąd może nie dać wiary zeznaniom tej strony i przy ferowaniu wyroku przyjąć za podstawę zgoła inne ustalenia (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 28.03.1952 r. sygn. akt C 1390/51).
Odmienności procesu rozwodowego małżonków mających dzieci.
Proces rozwodowy nieco komplikuje się, gdy małżonkowie posiadają potomstwo. Bo jak uzyskać rozwód i tym samym podzielić opiekę nad dziećmi? Jeśli małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci, wówczas sąd może zarządzić przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w celu ustalenia warunków, w jakich żyją i wychowują się dzieci. Wywiad środowiskowy przeprowadzają kuratorzy sądowi. Wywiad środowiskowy nie jest obowiązkowy, decyduje o nim sąd. Jeśli nie ma sporu między małżonkowi w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej, wówczas istnieje prawdopodobieństwo, że sąd zrezygnuje z tego dowodu. Obowiązkiem sądu jest jednak ustalenie okoliczności dotyczących dzieci stron i ich sytuacji, nawet jeśli nie zostanie przeprowadzony wywiad środowiskowy (art. 441 KPC). Reasumując nawet jeśli nie ma sporu między małżonkami sąd musi ustalić rzeczywistą sytuację w małżeństwie a jeśli małżonkowie mają małoletnie dzieci wówczas także sytuację dzieci.
Inne niezawinione przyczyny rozwodu. Możliwa różna kwalifikacja tej samej przyczyny.
Niezgodność/ różnica charakterów to jedna z możliwych, niezawinionych przyczyn rozkładu pożycia, inne to przykładowo choroba, choroba psychiczna, niedobór seksualny. Jednakże orzeczenie rozwodu jest niedopuszczalne, jeżeli mimo braku sprzeczności jego orzeczenia z dobrem wspólnych małoletnich dzieci orzeczenie rozwodu byłoby z innych przyczyn sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Takim przypadkiem istotnie może być sytuacja, gdy jedno z małżonków jest nieuleczalnie chore, wymaga opieki materialnej i moralnej współmałżonka, zaś rozwód stanowiłby dla niego rażącą krzywdę (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 maja 1998 r. sygn. akt I CKN 704/97). Zależnie od okoliczności konkretnej sprawy przyczyny takie jak: bezpłodność, niewłaściwe zachowanie się rodziny współmałżonka, różnice światopoglądu, różnice wieku, zmiana religii mogą zostać ocenione jako przyczyny niezawinione lub zawinione. Natomiast groźby, lekceważenie, poniżanie, niedbalstwo, rękoczyny, bezczynny tryb życia (darmozjad), odmowa współżycia, odmowa pomocy, zaniedbywanie rodziny, opuszczenie małżonka, pijaństwo, narkomania, zły stosunek do rodziny małżonkowi (teściów), zdrada, popełnienie czynu karalnego na szkodę współmałżonka sąd może uznać jako zawinione przyczyny rozkładu pożycia, jeśli małżonek zgłosił żądanie rozwodu z orzeczeniem o winie. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na to, że w ocenie Sądu Najwyższego naruszeniem wierności małżeńskiej jest wszelkie zachowanie małżonka wobec osoby trzeciej płci odmiennej, które może stwarzać pozory cudzołóstwa lub zachowanie, które w inny sposób wykracza poza granice przyjętej normalnie obyczajności i przyzwoitości (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 24.4.1951 C 735/50).
Zgoda na rozwód opłaca się.
Jak uzyskać rozwód bez nadmiernych kosztów? Jest to możliwe, małżonkowie muszą być jednak być zgodni w obliczu sądu. Należy podkreślić, że małżonek, który wnosi pozew o rozwód musi uiścić opłatę sądową w wysokości 600,00 zł (art. 26 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sadowych w sprawach cywilnych). Jednakże, jeśli sąd orzekł rozwód na zgodny wniosek stron bez orzekania o winie, wówczas po uprawomocnieniu się wyroku sąd zwraca stronie połowę uiszczonej opłaty sądowej, czyli 300 zł (art. 79 ust. 1 pkt. 3 podpkt. b ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sadowych w sprawach cywilnych).
Rozwód w godzinę bez wychodzenia z domu.
Tak, ale tylko w Portugalii. Mąż i żona, jeśli chcą szybko rozwieść się, składają odpowiedni wniosek on line zapatrzony w podpis elektroniczny, w którym nie muszą podawać przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego. Jednak taka możliwość istnieje tylko dla par, które nie mają małoletnich dzieci. W polskim porządku prawnym elektroniczny rozwód wydaje się być opcją niemożliwą zważywszy na to, że ingerencji sądu nie można wykluczyć, nawet jeśli małżonkowie są zgodni w kwestii rozwodu i chcą rozstać się w dobrych relacjach. Można jednak zastanawiać się, czy proces sądowy to najlepsze rozwiązanie dla małżonków. W Polsce ludzie starają się unikać sądów i często mają negatywne opinie na temat sprawiedliwości postępowań sądowych. Prawdopodobnie wielu małżonków, między którymi nie ma sporu, gdyby taka możliwość istniała, wybrałoby opcję wypracowania porozumienia w kancelarii profesjonalnego prawnika z udziałem swoich pełnomocników, w obecności mediatora i psychologa, zamiast przesłuchania w sądzie. Takie rozwiązania funkcjonują z powodzeniem w obcych systemach prawnych np. w Anglii. Na razie jednak wzorcom zagranicznym możemy tylko przypatrywać się, w Polsce bowiem konieczne jest założenie sprawy sądowej, nawet jeśli nie ma sporu między małżonkami.
Aplikantka radcowska Sylwia Gładysz
Podstawa prawna:
1. USTAWA z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z dnia 1 grudnia 1964 r.)
2. USTAWA z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z dnia 5 marca 1964 r.)
Komentarze:
1. red. K. Piasecki, Kodeks postępowania cywilnego. Tom1. Komentarz do art. 1 – 505 (14), wyd. C.H. Beck
Orzeczenia Sądu Najwyższego:
1. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1998 r. sygn. akt I CKN 912/97)
2. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 31.12.1951; C 625/51
3. uchwała całej izby cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 28.5.1955 (sygn. akt I CO 5/55)
4. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z dnia 24.4.1951 C 735/50
5. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z dnia 27 lipca 1958 r., 1 CR 337/57
6. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20.06.1952 r. sygn. akt C 1339/51
