W artykule została omówiona względna przyczyna odwoławcza – błąd w ustaleniach faktycznych (art. 438 pkt.3 KPK) w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu.
Zarzuty apelacyjne – twierdzenie wnoszącego środek odwoławczy, że sąd pierwszej instancji popełnił określone uchybienia.
Klasyfikacja zarzutów na podstawie art. 438 KPK (względne przyczyny odwoławcze):
- obraza prawa materialnego
- obraza prawa procesowego
- błąd w ustaleniach faktycznych
- rażąca niewspółmierność kary.
- Należy wskazać konkretne uchybienie popełnione przez sąd;
- Należy wykazać, że błąd miał wpływ na treść wyroku;
- Zarzut, że ocena była dowolna, jest zarzutem dobrym, ale zbyt ogólnikowym;
- Stawiając ten zarzut odnosimy się tylko do tego, co sąd ustalił a nie do tego, co sąd powinien ustalić.
Klasyfikacja błędów w ustaleniach faktycznych:
1. błędy w postępowaniu dowodowym:
– błąd braku (art. 62, 410 KPK): niepełne postępowanie dowodowe
– błąd dowolności (art. 7 KPK): naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów
A. W ww. sytuacjach błąd w ustaleniach faktycznych jest konsekwencją (przyczyną) naruszenia przepisów prawa procesowego, a ponieważ w apelacji podnosimy uchybienia pierwotne, należy co do zasady postawić zarzut naruszenia prawa procesowego odpowiednio art. 92, 410, 7 KPK.
- Obie podstawy odwoławcze (zarzut naruszenia art. 7 KPK i błąd w ustaleniach faktycznych) mogą być wykorzystane do ujęcia w środku odwoławczym tego samego uchybienia (T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2003, s. 1133-1134).
B. Możliwe jest jednoczesne postawienie zarzutu obrazy prawa procesowego i błędu w ustaleniach faktycznych.
C. Dopuszczalne jest również postawienie osobnych zarzutów obrazy prawa procesowego i błędu w ustaleniach faktycznych, ale wówczas w pierwszej kolejności należy postawić zarzut obrazy prawa procesowego a następnie zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, ponieważ błąd w ustaleniach faktycznych jest wynikiem obrazy prawa procesowego. Uchybienia proceduralne stanowią uchybienia pierwotne. Konieczne jest zachowanie logiki stawiania zarzutów.
Napisanie zarzutu obrazy procedury karnej i zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych nie jest błędem, natomiast błędem jest, jeśli najpierw zarzucamy błąd w ustaleniach faktycznych i następnie zostanie postawiony zarzut obrazy przepisów prawa procesowego (art. 410 KPK, art. 7 KPK i innych) – taka kolejność jest nieprawidłowa.
Błąd w ustaleniach faktycznych nie polega na naruszeniu art. 7 KPK czy art. 410 KPK, ale jest wynikiem naruszenia tych przepisów.
2. błąd co do kwalifikacji strony podmiotowej (umyślność/nieumyślność) – samodzielny błąd w ustaleniach faktycznych, nie naruszenie prawa materialnego
– nie stawiamy zarzutu naruszenia prawa materialnego a błąd w ustaleniach faktycznych jako samodzielny zarzut, ale wskazujemy, że następstwem błędu w ustaleniach faktycznych było niewłaściwe zastosowanie prawa materialnego.
Przykład: Uważamy, że czyn miał charakter nieumyślny a nie umyślny, czyli zamiast zastosowanego przez sąd art. 148 § 1 KK (zabójstwo), powinien zostać zastosowany art. 155 KK (nieumyślne spowodowanie śmierci): zarzut apelacyjny powinien stanowić o błędnych ustaleniach faktycznych, że oskarżony działał z zamiarem zabójstwa, a nie obrazy prawa materialnego przez zakwalifikowanie czynu z art. 148 § 1 KK.
3. błąd co do kwalifikacji strony przedmiotowej czynu – samodzielny błąd w ustaleniach faktycznych
– nie stawiamy zarzutu naruszenia prawa materialnego a błąd w ustaleniach faktycznych jako samodzielny zarzut, ale wskazujemy, że następstwem błędu w ustaleniach faktycznych było niewłaściwe zastosowanie prawa materialnego.
Strona przedmiotowa czynu:
– Czyn np. „zabija”
– Skutek czynu (tylko przy przestępstwach materialnych) np. śmierć człowieka
– Czas i miejsce popełnienia czynu
– Sytuacja, w jakiej czyn został popełniony
– Sposób popełnienia czynu np. przemocą.
4. błąd w ustaleniach faktycznych, który doprowadził do rażącej niewspółmierności kary – samodzielny błąd w ustaleniach faktycznych, nie rażąca niewspółmierność kary.
Zgdonie z art. 53 par. 1 KK sąd wymierza karę według własnego uznania, uwzględniając m.in. stopień społecznej szkodliwości czynu.
Ocena stopnia społecznej szkodliwości czynu (art. 115 § 2 KK):
- Błąd w ustaleniach faktycznych: okolicznościom wymienionym w art. 115 § 2 KK sąd nadał zbyt małą/ dużą wagę
- Obraza prawa materialnego: sąd oceniając stopień społecznej szkodliwości, pominął okoliczności z art. 115 § 2 KK, uwzględnił okoliczności niewymienione w tym przepisie.
Katalog przyczyn błędu w ustaleniach faktycznych:
1. Niewiarygodność źródeł dowodowych (brak należytych źródeł)
- Jeśli jest niewiarygodność źródeł dowodowych, to jest błąd w ustaleniach faktycznych, ale on jest konsekwencją obrazy art. 7 KPK.
2. Nieuwzględnienie wszystkich faktów wynikających z przeprowadzonych dowodów (pominięcie faktów mających istotne znaczenie dla wydania prawidłowego orzeczenia.
3. Oparcie orzeczenia na okolicznościach nie udowodnionych, a więc takich, które nie wynikają z przeprowadzonych dowodów.
4. Uznanie za nieudowodnione faktów mimo dostatecznych ku temu podstaw.
5. Sprzeczność wniosków między sobą.
6. Sprzeczność wniosków z zebranymi dowodami – wyciągnięcie z przeprowadzonych dowodów tych wniosków, które z nich siłą obiektywnej przekonywalności nie wynikają, bądź niewyciągnięcie tych wniosków, które właśnie w taki sposób wynikają.
- Zgodnie z art. 7 KPK, sąd ocenia dowody swobodnie, ale swoboda nie może przekraczać poza obiektywną „przekonywalność” dowodów, dowody muszą być przekonujące z obiektywnego punktu widzenia.
Przykładowy katalog przyczyn błędów w ustaleniach faktycznych opracowany przez SSA we Wrocławiu Wojciecha Kociubińskiego.
Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych nie polega na forsowaniu własnego poglądu na sprawę, czyli wykazywaniu jak powinno być, ale na podaniu konkretnych uchybień popełnionych przez sąd przy ustaleniu faktów sprawy.
Podnosząc błąd w ustaleniach faktycznych nie wskazujemy, jak powinno być (jaki naszym zdaniem był prawdziwy przebieg zdarzeń), ale wskazujemy na czym polegał błąd popełniony przez sąd w procesie ustalania faktów sprawy.
- „Istota zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych nie może opierać się na odmiennej ocenie materiału dowodowego, innymi słowy mówiąc na forsowaniu własnego poglądu strony na tę kwestię. Stawiając tego rodzaju zarzut należy wskazać, jakich uchybień w świetle zgodności (lub niezgodności) z treścią dowodu, zasad logiki (błędność rozumowania i wnioskowania) czy sprzeczności (bądź nie) z doświadczeniem życiowym lub wskazaniami wiedzy dopuścił się w dokonanej przez siebie ocenie dowodów sąd pierwszej instancji”. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2005 r. WA 10/05.
-
„Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych jest skuteczny tylko wtedy, kiedy skarżący wykaże konkretne uchybienia w ocenie materiału dowodowego, jakich dopuścił się sąd l instancji, stosujący reguły logicznego rozumowania, zasady wiedzy i doświadczenia życiowego. Nie może on jednak osiągać celu zamierzonego przez wnoszącego środek odwoławczy, jeżeli sprowadza się w swej istocie do polemiki z rozważaniami sądu I instancji, zawartymi w pisemnych motywach wyroku”. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 24 maja 2007 r. II AKa 70/07.
