UZASADNIENIE PROJEKTU USTAWY
Niniejszy tekst pochodzi ze stron internetowych Sejmu (http://www.sejm.gov.pl) i Senatu (http://www.senat.gov.pl).
Sejm RP VI kadencji Nr druku: 4332
ustawa opublikowana
ustawa po rozpatrzeniu stanowiska Senatu
Sejm przyjął poprawki Senatu
Uzasadnienie projektu nowelizacji KPC obowiązującej od dnia 03.05.2012 r. (I część).
4. Zmiany proponowane w art. 746 dotyczą dwóch kwestii. Po pierwsze – w § 1 tego przepisu usuwa się ewidentną wadliwość, krytykowaną w nauce, polegającą na związaniu początku biegu terminu do dochodzenia roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej wykonaniem zabezpieczenia z chwilą powstania szkody. Jest to unormowanie wadliwe, albowiem szkoda wyrządzona wykonaniem zabezpieczenia może powstać na długo przed zakończeniem postępowania w sprawie, w której udzielono zabezpieczenia. Roszczenie o naprawienie szkody powstaje jednak dopiero z chwilą prawomocnego zakończenia postępowania. W tym stanie liczenie terminu do dochodzenia roszczenia od powstania szkody prowadziłoby do wniosku, że roszczenie to wygasa, zanim w ogóle powstało. Jest to absurdalne. Dlatego proponuje się, aby początek terminu do dochodzenia roszczenia był związany z powstaniem tego roszczenia, analogicznie jak to jest na tle § 3 tego przepisu.
Po drugie – dotychczasową treść art. 746 proponuje się uzupełnić o regulację zagadnienia, w jakim momencie powstaje roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej wykonaniem zabezpieczenia w przypadku, gdy orzeczenie zapadłe w sprawie zaskarżono skargą kasacyjną. Nie byłoby zgodne z ekonomią procesową, gdyby roszczenie to musiało być dochodzone już w czasie, gdy – wobec wniesienia skargi kasacyjnej – ostateczny los merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy nie jest jeszcze przesądzony. Dlatego proponuje się dodanie w art. 746 nowego § 11, w którym rozpoczęcie terminu dla dochodzenia roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej wykonaniem zabezpieczenia związane jest z zakończeniem postępowania wywołanego wniesieniem skargi kasacyjnej.
Zmiana proponowana w art. 746 § 3 ogranicza się do uwzględnienia w nim konsekwencji dodania § 11, a więc do wprowadzenia wzmianki o terminie określonym w § 11.
5. Zmiany proponowane w art. 7524 mają wyłącznie naturę redakcyjną. Celem bardziej klarownego ujęcia treści, końcową część obecnego § 1 przenosi się do nowego § 11.
6. Istotną zmianę merytoryczną przewiduje się natomiast w art. 7531. W przepisie tym proponuje się rezygnację z nowacyjnego zabezpieczenia roszczeń pieniężnych, wynikających z praw własności intelektualnej (autorskich praw majątkowych, praw pokrewnych oraz praw do baz danych oraz należności wynikających z naruszenia autorskich praw majątkowych, a także należności wynikających z praw własności przemysłowej). Chodzi tu bowiem o zabezpieczenie polegające na nałożeniu na obowiązanego (pozwanego) obowiązku zapłaty, jeszcze przed merytorycznym rozstrzygnięciem procesu, określonej kwoty pieniężnej na rzecz uprawnionego. Rozmiar dochodzonych roszczeń w wymienionych sprawach bywa ogromny, a żadne względy aksjologiczne nie uzasadniają zabezpieczenia tego typu roszczeń pieniężnych przez zapłatę z góry kwot na poczet dochodzonego roszczenia. Zabezpieczenie nowacyjne roszczeń pieniężnych powinno być ograniczone do istotnych społecznie i socjalnie spraw o dostarczanie środków utrzymania. W sprawach z zakresu własności intelektualnej za istotne dla praktyki uważa się zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych (a nie roszczeń pieniężnych). W szczególności chodzi o to, aby w drodze zabezpieczenia niezwłocznie przerwać działania naruszające prawa własności intelektualnej i prowadzące do nieodwracalnych skutków. W tym zakresie potrzebna jest wyraźniejsza regulacja prawna, co zresztą przewiduje się w proponowanych zmianach treści art. 755. Natomiast w przypadku roszczeń pieniężnych za w pełni wystarczające należy uznać typowe zabezpieczenie konserwacyjne, przy zastosowaniu sposobów zabezpieczenie wskazanych w art. 747.
W art. 7531 proponuje się również dodanie § 3, w którym wyraźnie stwierdza się, że zbędne jest wykazywanie interesu prawnego jako podstawy zabezpieczenia roszczeń wymienionych w tym przepisie tylko w odniesieniu do roszczeń o charakterze rentowym oraz wynagrodzenia za pracę. W pozostałym zakresie uprawniony powinien wykazać istnienie interesu prawnego jako podstawy zabezpieczenia.
7. Zmiana brzmienia art. 755 § 1 oraz § 3 ma stylistyczny charakter. Merytoryczną naturę ma natomiast wprowadzenie proponowanego § 21, w którym normuje się kwestię dopuszczalności i przesłanek stosowania nowacyjnego zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych, nieróżniącego się co do treści od poszukiwanej w powództwie ochrony prawnej. Proponowane rozwiązanie nawiązuje do regulacji istniejącej w Kodeksie postępowania cywilnego z 1930 r. i rozstrzygnąć ma rozbieżności występujące w praktyce wymiaru sprawiedliwości co do zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych (np. o zaniechanie bezprawnych działań) w drodze ustanowienia sądowych zakazów lub nakazów, nieróżniących się od merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Wyeliminowanie istniejących rozbieżności przyczyni się do wzmocnienia tymczasowej ochrony prawnej między innymi w sprawach o ochronę własności intelektualnej.
VIII. Zmiany przepisów dotyczących postępowania egzekucyjnego
1. Zmiany przepisów dotyczących skargi na czynności komornika (art. 767 § 4 i art. 7673)
Zmiany mają na celu usunięcie błędu, jaki się znalazł w art. 767 § 4, oraz usunięcie niejasności, jakie nasuwają się w związku ze stosowaniem art. 7673. W art. 767 § 4, regulującym termin do wniesienia skargi na czynności komornika, brak jest regulacji, od kiedy należy liczyć początek biegu terminu do wniesienia skargi na czynności komornika, w sytuacji gdy komornik zaniechał dokonania czynności. Projekt usuwa ten mankament i przewiduje, że w takim wypadku początek biegu terminu do wniesienia skargi na czynności komornika liczy się od dnia, w którym czynność ta powinna być dokonana.
Proponowana w projekcie zmiana art. 7673 ma na celu usunięcie wątpliwości, jakie powstają na tle jego obecnej redakcji, co do tego, jakie orzeczenie powinien wydać sąd, gdy na podstawie art. 759 § 2 rozpoznaje skargę wniesioną po terminie.
2. Zmiany regulacji dotyczących kar grzywny nakładanych przez komornika
W projektowanych art. 762 k.p.c. i art. 886 k.p.c. zaproponowano podwyższenie górnego progu grzywny z kwot 500 zł do 2.000 zł. Stawki grzywny przewidziane w art. 762 k.p.c. i art. 886 k.p.c. w swej obecnej wysokości obowiązują od dnia 30 kwietnia 1996 r. Zmiana sytuacji ekonomicznej i siły nabywczej pieniądza spowodowała, że obecnie stawki te nie przystają do celów, jakie winna spełniać grzywna w postępowaniu egzekucyjnym. Wysokość górnych progów grzywny przewidzianych w obowiązujących art. 762 k.p.c. i art. 886 k.p.c. jest nieproporcjonalnie niższa od wysokości górnego progu grzywny, która może być wymierzona w postępowaniu rozpoznawczym – zgodnie z art. 163 § 1 k.p.c. grzywnę wymierza się w tym postępowaniu w kwocie do 5.000 zł. Tak więc górna granica grzywny możliwej do wymierzenia w postępowaniu rozpoznawczym jest obecnie ponad dwukrotnie wyższa od proponowanej w postępowaniu egzekucyjnym w projekcie, a dziesięciokrotnie wyższa od obecnie obowiązującej. Grzywnę, o której mowa w art. 163 § 1 k.p.c., można wymierzyć między innymi za nieuzasadnioną odmowę przedstawienia dokumentu (art. 251 k.p.c.) za nieusprawiedliwione niestawiennictwo świadka na rozprawę lub oddalenie się bez zezwolenia przewodniczącego (art. 274 k.p.c.) czy też za nieuzasadnioną odmowę zeznań lub przyrzeczenia przez świadka (art. 276 k.p.c.). Waga czynności egzekucyjnych, o których mowa w art. 762 k.p.c. i art. 886 k.p.c., nie ustępuje znaczeniu wyżej wymienionych czynności podejmowanych w toku postępowania rozpoznawczego. Trzeba mieć bowiem na względzie, że czynności egzekucyjne podejmowane są w celu wykonania wyroku sądu i służą realizacji uprawnienia wierzyciela stwierdzonego tytułem wykonawczym. Tym samym nieskuteczna egzekucja godzi w autorytet państwa, w imieniu którego wyrok został wydany. W tej sytuacji podwyższenie wysokości grzywien przewidzianych w art. 762 k.p.c. i art. 886 k.p.c. uznać należy za w pełni usprawiedliwione.
Z tych samych względów w projektowanym art. 764 k.p.c. zaproponowano podwyższenie górnego progu grzywny z kwoty 200 zł do 1.000 zł.
Projekt przewiduje też wprowadzenie przepisu art. 7681 k.p.c., który reguluje wykonanie postanowień komornika o ukaraniu grzywną, bez względu na to, wobec kogo była orzeczona. W związku z tym w art. 762 k.p.c. proponuje się uchylenie § 4.
3. Zmiany dotyczące zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej
a) Zmiana § 1 art. 773 polega na doprecyzowaniu jego treści poprzez wyraźne wskazanie, że w przypadku zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej co do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego rozstrzygnięcie o łącznym prowadzeniu przez jeden organ egzekucji ogranicza się jedynie do tej rzeczy lub prawa majątkowego, do którego nastąpił zbieg.
b) W obecnym stanie prawnym w Kodeksie brak jest regulacji co do rozliczenia przez komornika kosztów prowadzonej przez niego egzekucji, w sytuacji gdy wskutek zbiegu z egzekucją administracyjną, dalsze prowadzenie egzekucji przekazano administracyjnemu organowi egzekucyjnemu. Proponowany § 21 art. 773 usuwa ten brak.
c) Przyznanie referendarzowi sądowemu uprawnień do orzekania w przedmiocie zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej uzasadnia nową regulację art. 773 § 4, dopuszczającą skargę na postanowienie referendarza sądowego wydane w tym przedmiocie.
d) Proponowany art. 7732 dotyczy zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej, w sytuacji gdy komornik na podstawie jednego tytułu wykonawczego prowadzi egzekucję z dwu lub więcej składników majątku dłużnika, a tylko jeden z nich objęty jest zbiegiem i sąd postanowił, by dalej egzekucja była prowadzona w trybie administracyjnym. W takim wypadku, po przekazaniu sprawy organowi administracyjnemu wraz z tytułem wykonawczym, komornik nie dysponuje już tytułem wykonawczym, będącym podstawą prowadzenia dalszych egzekucji. Kwestia ta nie jest dotychczas uregulowana. Proponuje się, by sąd z urzędu wydawał dalszy tytuł wykonawczy przeznaczony dla administracyjnego organu egzekucyjnego z odesłaniem do odpowiedniego stosowania art. 793.
4. Proponowany art. 7673a dotyczy skargi na referendarza sądowego w postępowaniu egzekucyjnym. Projekt przyjmuje, że wniesienie skargi nie będzie powodowało uchylenia czynności referendarza sądowego. Dopiero sąd, rozpoznając skargę, będzie orzekał o jej uchyleniu, zmianie czy utrzymaniu w mocy. Takie rozwiązanie uzasadnione jest potrzebą zapewnienia sprawności postępowania egzekucyjnego.
5. Zmiany dotyczące podstawy egzekucji
a) Zmiana definicji tytułu wykonawczego. W polskim systemie prawnym w szeregu wypadkach postępowanie egzekucyjne może być prowadzone na podstawie samego tytułu egzekucyjnego (bez klauzuli wykonalności). W związku z tym obecne brzmienie art. 776 nie odpowiada rzeczywistemu stanowi rzeczy. Zachowując zasadę, że tytuł wykonawczy jest podstawą egzekucji i że tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności, projekt przewiduje, że tytułami wykonawczymi mogą być także inne dokumenty, jeżeli ustawa tak stanowi, w tym również tytuły egzekucyjne, które z mocy wyraźnych przepisów są podstawą egzekucji (a więc nie wymagają nadania im klauzuli wykonalności). Tytułami wykonawczymi może być także – w związku z proponowanym zmianami – ugoda zawarta przed mediatorem jak też wyrok sądu polubownego oraz ugoda przed nim zawarta, po stwierdzeniu ich wykonalności przez sąd. W takim wypadku będą to tytuły wykonawcze, które nie będą tytułami egzekucyjnymi zaopatrzonymi w klauzulę wykonalności (por. niżej pkt. III. 3.b).
b) Obecne brzmienie art. 777 § 1 pkt. 2 i 21 może budzić niejasności i wątpliwości. Zarówno bowiem ugoda zawarta przed mediatorem przed jej zatwierdzeniem, jak również wyrok sądu polubownego czy ugoda przed nim zawarta, przed stwierdzeniem ich wykonalności, z uwagi na ich charakter prawny jako dokumentów prywatnych, nie odpowiadają kryteriom przyjętym dla tytułów egzekucyjnych. Dlatego też projekt proponuje usunięcie ich z listy tych tytułów egzekucyjnych zamieszczonej w art. 777 § 1. Po stwierdzeniu przez sąd ich wykonalności wymienione dokumenty staną się od razu tytułami wykonawczymi. W związku z tym proponuje się również dokonanie zmiany treści art. 18315 § 1 oraz 1214 § 2, które regulują zagadnienie, kiedy ugoda zawarta przed mediatorem oraz wyrok sądu polubownego i ugoda przed nim zawarta stają się tytułami wykonawczymi.
c) Dotychczasowe brzmienie art. 777 § 2 wskazuje, że tylko poddanie się egzekucji aktem notarialnym, o którym mowa w art. 777 § 1 pkt 4 lub 5, może być dokonane w odrębnym akcie notarialnym, natomiast regulacja ta nie odnosi się do poddania egzekucji, o którym mowa w art. 777 § 3. Takie zróżnicowanie nie ma jednak żadnego merytorycznego uzasadnienia i nie powinno być utrzymywane. Dlatego proponuje się taką zmianę art. 777 § 2, która jednoznacznie przesądza, że poddanie się egzekucji osobnym aktem notarialnym jest dopuszczalne w każdym przypadku unormowanym w art. 777.
d) Dotychczasowa regulacja poddania się egzekucji aktem notarialnym uregulowana w art. 777 § 1 pkt. 4, 5 i 6 oraz w § 3 nasuwa w praktyce wątpliwości dotyczące zwłaszcza tego, jak rozumieć użyte w tym przepisie określenie „warunki”. Warunek jest pojęciem występującym w prawie cywilnym, a w art. 777 pkt 5 i 6 określenie to wydaje się mieć inne znaczenie. Proponowane brzmienie przepisu eliminuje wspomnianą wątpliwość, rezygnując z wyrażenia „warunki”.
Ponadto w proponowanym brzmieniu art. 777 § 1 pkt 4 oraz 5 zmierza się do wyraźnego rozgraniczenia zakresu obu regulacji. Jak pokazuje praktyka rozgraniczenie to nastręcza problemy.
Wreszcie zmiana unormowań zawartych w art. 777 dotyczy uchylenia § 3 tego przepisu oraz zmiany brzmienia § 1 pkt 6. Obydwie zmiany zmierzają do poprawy stylistyki przepisu i zapewnienia większej jego przejrzystości, wskutek czego treść zawarta dotąd w § 1 pkt 6 oraz w § 3 przepisu znajdzie się w § 1 pkt 6. Zmiana ta nie ma zatem merytorycznej natury.
e) Nadawanie nakazowi zapłaty klauzuli wykonalności z urzędu, do czego zobowiązuje obecne brzmienie art. 782 § 2, nie znajduje żadnego uzasadnienia aksjologicznego. Rodzi również problemy związane z pobieraniem opłat od takiej czynności. W związku z tym projekt przewiduje odstąpienie od nadawania klauzuli wykonalności z urzędu, z wyjątkiem nakazów zapłaty wydawanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym, gdyż w tym przypadku nadawanie klauzuli wykonalności z urzędu jest konsekwencją zasadniczej koncepcji tego postępowania. Dokonanie tej czynności w systemie teleinformatycznym nie jest przy tym pracochłonne i nie wpłynie ujemnie na sprawność postępowania.
f) Dotychczasowa regulacja zawarta w art. 783 § 1, dotycząca sposobu przeliczenia przez komornika zasądzonej w walucie obcej kwoty na walutę polską, według kursu z dnia poprzedzającego wypłatę należności, budzi trudne do przezwyciężenia komplikacje. Wypłata następuje bowiem dopiero po sporządzeniu planu podziału sumy uzyskanej w egzekucji, a w razie jego zaskarżenia – po jego zatwierdzeniu. W chwili sporządzenia planu podziału nie jest więc znany kurs waluty z dnia, w którym nastąpi wypłata. W tej sytuacji nie jest w ogóle możliwe sporządzenie planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji. Dlatego też projekt przewiduje, że przeliczenie waluty obcej na polską nastąpi po kursie z dnia sporządzenia planu.
Ponadto należy zwrócić uwagę, że nie w każdym wypadku w postępowaniu egzekucyjnym sporządza się plan podziału sumy uzyskanej w egzekucji (por. art. 1023 k.p.c.). Dlatego też należy wprowadzić również rozwiązanie regulujące sposób przeliczania waluty obcej, gdy nie sporządzono planu podziału sumy uzyskanej w egzekucji. Celowe jest, aby w tych sprawach przeliczenie nastąpiło według kursu z dnia wypłaty wierzycielowi pieniędzy.
Ponadto w projekcie rozszerza się zakres przepisu przez objęcie nim także pozasądowych tytułów egzekucyjnych, a więc takich, w których nie mamy do czynienia z „zasądzeniem” świadczenia.
g) Projekt przewiduje skreślenie art. 7861, gdyż przepis w związku z treścią art. 786 jest zbędny. Postanowienia art. 786 mają wszak zastosowanie również do aktów notarialnych, którym dłużnik poddał się egzekucji.
h) Dotychczasowa redakcja art. 791, który w swym założeniu miał regulować tytuły wykonawcze skuteczne erga omnes, jest niejasna oraz budzi w praktyce ogromne wątpliwości co do zakresu jego stosowania, a w konsekwencji co do sposobu obrony praw zainteresowanych. Projekt precyzuje, że tytuł wykonawczy, o którym mowa w tym przepisie, jest skuteczny także przeciwko każdemu, kto uzyskał władanie po wszczęciu postępowania, w którym wydano tytuł egzekucyjny, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub opróżnienie pomieszczenia także przeciwko domownikom, krewnym i innym osobom reprezentujących prawa dłużnika. Sprecyzowano też sposób obrony osób, które nie są wymienione w tytule wykonawczym jako dłużnicy. Będzie to powództwo o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, wyłącznie przeciwko nim.
6. Zmiany dotyczące uprawnień komornika do uzyskiwania informacji
Przepisy Kodeksu umożliwiają komornikowi zbieranie informacji o majątku dłużnika w bardzo szerokim zakresie, w stopniu niespotykanym w innych systemach prawnych. Takie uprawnienia przyznaje komornikom przede wszystkim art. 761. Rozbudowywanie tych uprawnień nie znajduje żadnego uzasadnienia ani aksjologicznego, ani prakseologicznego. Komornik, z racji pełnionych obowiązków, nie może przekształcać się w organ, którego zadaniem jest poszukiwanie majątku dłużnika. Jego rolą jest przeprowadzenie egzekucji. W naszym systemie prawnym majątek, do którego może być skierowana egzekucja, powinien wskazać wierzyciel (art. 797). W związku z redakcją art. 761 przepis art. 801 – powtarzający w rzeczy samej uprawnienia przyznane komornikowi art. 761 § 1, z mocy którego komornik też może żądać wyjaśnień od uczestników postępowania – jest zbędny. Utrzymywanie art. 801 tworzy ponadto niedopuszczalną w prawie dwutorowość postępowania prowadzącego do ujawniania majątku przez dłużnika. Z jednej strony bowiem komornik może prowadzić postępowanie z art. 801, a z drugiej zaś strony może być prowadzone postępowanie w przedmiocie wyjawienia majątku, uregulowane art. 913 – 9201. Dlatego też art. 801 jako zbędny i sprzeczny z prakseologicznymi zasadami regulacji postępowania sądowego, winien być uchylony.
7. Zmiany dotyczące sposobu zabezpieczenia
Zgodnie z art. 807 dotychczasowe sposoby zabezpieczenia w postępowaniu egzekucyjnym polegają na złożeniu gotówki lub książeczek oszczędnościowych, co jest archaiczne i nie odpowiada potrzebom współczesnego obrotu finansowego. Projekt rozszerza regulację o możliwość dokonania wpłaty zabezpieczenia na oprocentowany rachunek bankowy.
8. Regulacja prawna odsetek od sum złożonych na rachunek depozytowy tytułem nabycia przedmiotu w egzekucji
W obecnym stanie prawnym nie jest uregulowana kwestia odsetek od sum złożonych na rachunek depozytowy sądu tytułem wpłaty na nabycie przedmiotu egzekucji. W związku z tym powstają wątpliwości, komu się one należą i kiedy mogą być przedmiotem egzekucji. Projekt usuwa te wątpliwości i przewiduje, że odsetki te wchodzą w skład sumy uzyskanej w egzekucji. Natomiast odsetki od tych kwot, liczone za okres od sporządzenia planu podziału sumy uzyskanej w egzekucji, należeć będą dłużnikowi (art. 808 § 2).
9. Zmiany dotyczące świadków czynności egzekucyjnych
Rygorystyczne przestrzeganie postanowień art. 812 § 1, według którego na żądanie stron egzekucyjnych przy czynnościach egzekucyjnych mogą być świadkowie tej czynności w liczbie po dwie osoby od każdej strony, w wielu wypadkach może utrudniać sprawne prowadzenie egzekucji, zwłaszcza wtedy gdy zachodzi obiektywna potrzeba niezwłocznego dokonania czynności. Dlatego też projekt przewiduje zmianę tego przepisu przez dopuszczenie możliwości pominięcia możliwości ustanowienia świadków egzekucji gdyby na skutek straty czasu egzekucja mogła być udaremniona.
10. Zakończenie egzekucji
W związku z istniejącymi wątpliwościami co do sposobu orzekania o kosztach postępowania egzekucyjnego w razie jego ukończenia w inny sposób niż przez umorzenie postępowania, projekt przewiduje, że w takim wypadku komornik wydaje postanowienie, rozstrzygając również o kosztach (art. 816).
11. Zmiany dotyczące skutków zawieszenia postępowania egzekucyjnego
Zawieszenie postępowania egzekucyjnego wstrzymuje dokonywanie dalszych czynności egzekucyjnych, jednak nie uchyla dokonanego zajęcia. Skutki prawne zajęcia, mimo zawieszenia postępowania, trwają zatem nadal, co w przypadku zajęcia wynagrodzenia za pracę albo prawa, z którym związane jest świadczenie okresowe, pociąga za sobą dotkliwe skutki dla dłużnika – pozbawia go środków utrzymania. Nie zawsze to jest słuszne, zwłaszcza wtedy gdy wszczęcie egzekucji było bezpodstawne. Dlatego też projekt proponuje w art. 8211 elastyczne rozwiązanie tego problemu. Przyznaje sądowi możliwość udzielenia w czasie zawieszenia postępowania zezwolenia na pobieranie przez dłużnika na bieżące potrzeby określonych kwot z zajętego wynagrodzenia albo świadczenia okresowego. Wierzyciel w drodze zażalenia może kwestionować zarówno potrzebę zezwolenia, jak i wysokość kwoty przeznaczonej na bieżące potrzeby dłużnika.
12. Zmiany dotyczące egzekucji z ruchomości
a) Tworzy się ułatwienia przy sprzedaży zajętych ruchomości w trybie sprzedaży z wolnej ręki. W praktyce z uwagi na mniejsze koszty jest to sprzedaż efektywna i dlatego pożądana. Do tej sprzedaży dochodzi za zgodą stron postępowania egzekucyjnego, co jest gwarancją ochrony ich praw. Dotychczas zgoda wierzycieli na taką sprzedaż musi być wprost wyrażona. W praktyce często nie dochodzi do takiej sprzedaży, nie dlatego, że wierzyciele są jej przeciwni, ale przez zwykłe ich zaniedbanie. Dlatego też projekt w art. 8641 zmienia tę zasadę. W miejsce zgody wierzycieli wprowadza możliwość sprzeciwu wierzycieli na sprzedaż z wolnej ręki. Brak takiego sprzeciwu stwarzać będzie domniemanie wyrażenia zgody.
b) Regulacje dotyczące rękojmi oraz licytacji przy sprzedaży ruchomości w postępowaniu egzekucyjnym są obecnie unormowane w aktach niższego rzędu. Zważywszy na wagę tej problematyki, nie jest to rozwiązanie prawidłowe. Proponowane w tym zakresie nowe rozwiązania w art. 8671 i 8672 wzorowane są na rozwiązaniach przyjętych w egzekucji z nieruchomości.
13. Egzekucja z rachunków bankowych prowadzonych w walutach obcych
Egzekucja z rachunków bankowych prowadzonych w walutach obcych nie była dotychczas w naszym prawie uregulowana. Projekt przewiduje w nowo utworzonym art. 8891, by w takim wypadku bank przekazywał komornikowi należność w walucie polskiej według kupna złotego w stosunku do waluty obcej, w której prowadzony jest rachunek bankowy objęty egzekucją, ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski z dnia przekazania należności komornikowi. Za takim rozwiązaniem przemawiają względy pragmatyczne. Przyjęte rozwiązanie znacznie uprości postępowania, co wpłynie na jego sprawność i efektywność. Zamianę środków zgromadzonych na rachunku w walutach obcych na walutę polską dokonywał będzie bank. Przyjęcie kursu Narodowego Banku Polskiego jest uzasadnione znaczeniem tych kursów w obrocie finansowym, a ponadto zbliżone do rozwiązania przyjętego w art. 783 k.p.c.
14. Zmiana art. 886 § 1 ma na celu wprowadzenie do k.p.c. kary porządkowej grzywny nakładanej na pracodawców za niewywiązywanie się z obowiązku przekazywania zajętych wynagrodzeń za pracę wierzycielowi lub komornikowi. Ma to na celu usprawnienie egzekucji z wynagrodzenia za pracę.
15. Zmiany w przepisach o egzekucji z innych wierzytelności
a) Podwyższenie ceny wywołania i ceny minimalnej. Projekt przewiduje zmianę art. 9041 § 3 i 4 regulującego sprzedaż zajętej wierzytelności w drodze licytacji oraz z wolnej ręki. Przy sprzedaży licytacyjnej projekt przewiduje odmienny niż dotychczas sposób ustalenia ceny wywołania. Według projektu cena ta wynosić będzie trzy czwarte sumy, na którą się składa należność główna i odsetki naliczone do dnia sprzedaży. Obecnie cena wywołania wynosi tylko połowę sumy, na którą składa się wartość egzekwowanej wierzytelności oraz należne odsetki liczone od dnia wymagalności do dnia licytacji. Projekt podwyższa też minimalną cenę, za którą może być sprzedana wierzytelność z wolnej ręki. W miejsce dotychczasowej ceny wynoszącej 60 % wartości oszacowania wraz z odsetkami liczonymi do dnia licytacji, jako minimalną cenę sprzedaży przewiduje się cztery piąte sumy, na jaką składa się należność główna i odsetki naliczone do dnia sprzedaży. Podwyższenie zarówno ceny wywołania, jak i ceny minimalnej przy sprzedaży z wolnej ręki, jest uzasadnione potrzebą ochrony praw uczestników postępowania i uniemożliwienia sprzedaży zajętej wierzytelności ze szkodą dla stron postępowania egzekucyjnego.
b) Zmiana art. 908. W związku z uregulowaniem sposobów sprzedaży w egzekucji z innych wierzytelności i egzekucji z innych praw majątkowych (art. 9041, 9117), postanowienia art. 908 w części dotyczącej sprzedaży zajętego prawa stały się zbędne i dlatego projekt przewiduje zmianę treści tego przepisu.
16. Zmiany w przepisach o egzekucji z innych praw majątkowych
Dotychczasowa regulacja art. 9116 § 3 i 4 w związku z art. 9117 nasuwa uzasadnione wątpliwości co do podstawowego sposobu sprzedaży zajętych praw majątkowych, tj. czy powinna to być sprzedaż licytacyjna czy sprzedaż z wolnej ręki. Wątpliwości te powstają w związku ze stanowczym stwierdzeniem zawartym w art. 9116 § 3, według którego „sprzedaż prawa dokonuje się w drodze licytacji”, co mogłoby sugerować, że jest to podstawowy sposób sprzedaży. Nie byłoby to rozwiązanie celowe z uwagi na zalety sprzedaży z wolnej ręki, jako sprzedaży bardziej efektywnej i mniej kosztownej. Dlatego też projekt przewiduje zmianę, z której jednoznacznie wynika, że sprzedaż z wolnej ręki jest podstawową formą sprzedaży, zaś sprzedaż licytacyjna stanowi wyjątek od tej reguły. Wynika to ze skreślenia § 3 i 4 w art. 9116 oraz dodania § 4 w art. 9117.
17. Zmiany przepisów dotyczących wyjawienia majątku
Zmiana art. 913 § 2 ma na celu poszerzenie przesłanek uzasadniających żądanie wyjawienia majątku przed wszczęciem egzekucji. Dodatkowa przesłanka jest ujęta w § 2 pkt 2 i dotyczy sytuacji, gdy wierzyciel po uzyskaniu tytułu wykonawczego wezwał dłużnika do zapłaty stwierdzonej nim należności listem poleconym, a dłużnik nie spełnił świadczenia w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania do zapłaty. Zmiana w art. 916 dotyczy stosowania środków przymusu w postępowaniu w przedmiocie wyjawienia majątku w sytuacji, gdy środki te orzeczono, ale dłużnik wykonał czynności, do których był przymuszany albo gdy nastąpiło umorzenia postępowania. W obecnym stanie prawnym kwestia ta nie jest uregulowana. Ze zmienionego art. 916 wynika, że w takim wypadku następuje umorzenie niezapłaconych grzywien. Cel bowiem, dla którego je orzeczono, został już osiągnięty, a w przypadku umorzenia postępowania – stał się on bezprzedmiotowy.
18. Zmiany w przepisach dotyczących egzekucji z nieruchomości
a) Zobowiązanie komornika do składania wniosku o wykreślenie z księgi wieczystej wpisu o wszczęciu egzekucji.
Projekt nakłada na komornika obowiązek złożenia wniosku o wykreślenie wpisu w księdze wieczystej o wszczęciu egzekucji lub o usunięcie wniosku o wszczęciu egzekucji ze zbioru dokumentów, w sytuacji gdy umorzono egzekucje (art. 924 § 2). Wprowadzenie takiego rozwiązania uzasadnione jest względami pragmatycznymi. W razie umorzenia egzekucji z nieruchomości, dłużnik z reguły nie jest bowiem zainteresowany wykreśleniem przedmiotowego wpisu. W konsekwencji nierzadko w księdze wieczystej utrzymuje się nieaktualny wpis dezinformujący osoby zainteresowane, przede wszystkim wierzycieli dłużnika.
b) Zobowiązanie komornika do zawiadomienia sądu o wszczęciu i ukończeniu egzekucji (art. 9211).
Wprowadzenie takiego obowiązku jest celowe, gdyż dopiero mając informacje o wszczęciu egzekucji z nieruchomości, sąd może podjąć działania nadzorcze nad komornikiem, co wpływa na prawidłowość przebiegu postępowania egzekucyjnego.
c) Rozszerzenie skutków zajęcia.
Projekt rozszerza skutki zajęcia nieruchomości przez dodanie w art. 930 nowego § 4, według którego oddanie zajętej nieruchomości w użyczenie, leasing, najem lub dzierżawę jest bezskuteczne wobec nabywcy nieruchomości, oraz wprowadzenie w art. 929 nowego § 11, zgodnie z którym pobranie z góry przez dłużnika przed zajęciem czynszu najmu za czas dłuższy niż trzy miesiące, a czynszu dzierżawy za czas dłuższy niż sześć miesięcy, licząc w obu przypadkach od dnia zajęcia, nie zwalnia najemcy lub dzierżawcy od obowiązku zapłaty czynszu do rąk komornika. Celem tych przepisów jest zwiększenie efektywności egzekucji z nieruchomości, przez wykluczenie możliwości jej wynajmowania lub wydzierżawiania po dokonaniu zajęcia, co mogłoby mieć wpływ na zbycie egzekucyjne i cenę zbycia. Proponowany zaś przepis art. 929 § 11 umożliwi odzyskanie sum wpłaconych dłużnikowi przed wszczęciem egzekucji. Rozwiązanie to nawiązuje do regulacji istniejącej w Prawie upadłościowym i naprawczym, zwiększając spójność postępowania egzekucyjnego i upadłościowego.
d) Dopuszczenie zażalenia na sprawozdanie zarządcy ustanowionego w egzekucji z nieruchomości (art. 937 § 3).
Rozwiązanie przewidziane w nowym § 3 art. 937 (zaskarżenie postanowienia sądu w przedmiocie zatwierdzenia sprawozdania) nie występowało dotąd w Kodeksie postępowania cywilnego. Wprowadzenie jego podyktowane jest potrzebą zapewnienia możliwości obrony praw uczestników postępowania egzekucyjnego.
e) Zmiany regulacji dotyczącej opisu i oszacowania.
Projekt nakłada na komornika obowiązek zawiadomienia znanych mu uczestników o zakończeniu opisu i oszacowania, jeżeli nie zakończono opisu i oszacowania w terminie wskazanym w zawiadomieniu o jego przeprowadzeniu (art. 945 § 4). Rozwiązanie to ma na celu umożliwienie uczestnikom postępowania obronę ich praw w związku z dokonanym opisem i oszacowaniem zajętej nieruchomości. Brak obowiązku powiadomienia utrudnia osobom zainteresowanym zapoznanie się z opisem i jego zaskarżenie. W związku z przyjętym przez projekt rozwiązaniem uregulowano sposób obliczania początku biegu terminu do zaskarżenia opisu i oszacowania w sposób dostosowany do nowych rozwiązań. Z uwagi na to, że opis i oszacowanie często jest aktem obszernym i skomplikowanym, w celu zapewnienia możliwości zapoznania się uczestników z tym dokumentem i jego zaskarżeniem, projekt przewiduje wydłużenie terminu do jego zaskarżenia do dwóch tygodni (art. 950). Projekt reguluje ponadto sposób dokonania opisu i oszacowania w przypadku prowadzenia egzekucji do kilku nieruchomości dłużnika wpisanych do oddzielnych ksiąg wieczystych lub których prowadzone są oddzielne zbiory dokumentów. Proponuje się wtedy dokonanie opisu i oszacowania dla całości i każdej nieruchomości oddzielnie (art. 948 § 3). Celem tego rozwiązania jest lepsze poinformowanie potencjalnych nabywców co do przedmiotu sprzedaży.
f) Składanie i utrata rękojmi.
Projekt ustanawia ostateczny termin do składania rękojmi na dzień poprzedzający przeprowadzenie przetargu (art. 962 § 2). Ustanowienie takiego terminu uzasadnione jest względami organizacyjnymi. Składanie rękojmi w dniu licytacji, zwłaszcza gdy są to duże sumy, w praktyce utrudnia pracę komornika i dlatego taką możliwość wyeliminuje się. Projekt ponadto przewiduje, że w razie przepadku rękojmi, pokrywa się z niej koszty egzekucji związane ze sprzedażą, a reszta wchodzi w skład sumy uzyskanej w egzekucji, a tylko gdy egzekucja została umorzona, zostaje przelana na dochód Skarbu Państwa (art. 969 § 3). Za takim rozwiązaniem przemawia ścisły związek rękojmi z celem egzekucji, którym jest zaspokojenie wierzyciela.
g) Ponowne wszczęcie egzekucji z nieruchomości po jej umorzeniu.
Dotychczasowe rozwiązanie zawarte w art. 985 przewiduje, że w przypadku umorzenia egzekucji z nieruchomości nowa egzekucja może być wszczęta dopiero po roku od jej umorzenia. Projekt skraca ten okres do sześciu miesięcy. Jest to czas wystarczająco długi, w którym może nastąpić taka zmiana sytuacji ekonomicznej, że ponowne wszczęcie egzekucji z nieruchomości zakończy się sprzedażą, co doprowadzi do zaspokojenia wierzycieli. Dodatkowo w przepisie rozstrzyga się istniejącą obecnie wątpliwość, że termin, po którym może dojść do wszczęcia nowej egzekucji, liczy się nie od dnia prawomocności, lecz od daty licytacji.
h) Postanowienie o przysądzeniu własności jako tytuł wykonawczy do wprowadzenia nabywcy w posiadanie nabytej nieruchomości.
Projekt przewiduje, że prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności stanowić będzie podstawę do wprowadzenia nabywcy w posiadanie nabytej nieruchomości i jednoczesnego opróżnienia znajdujących się w tej nieruchomości pomieszczeń, bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności. Jednocześnie projekt przyjmuje, że do tytułu tego stosować się będzie art. 791, który reguluje tytuły wykonawcze skuteczne erga omnes (art. 999 § 1). Wprowadzenie proponowanych rozwiązań jest uzasadnione potrzebą zapewnienia efektywności egzekucji z nieruchomości, w skład której wchodzą pomieszczenia mieszkalne. Obecna regulacja nie zapewnia skutecznego eksmitowania osób zajmujących takie pomieszczenia. Zniechęca to potencjalnych nabywców do nabywania nieruchomości w egzekucji.
i) Wpływ sprzedaży egzekucyjnej na umowy najmu i dzierżawy nieruchomości zbytej w egzekucji.
Projekt przewiduje zmianę treści art. 1002, regulującego wpływ sprzedaży egzekucyjnej na umowy najmu i dzierżawy nieruchomości zbytej w egzekucji. Zgodnie z projektem nabywca egzekucyjny będzie miał prawo do wcześniejszego rozwiązywania tych umów, także w sytuacji, w której umowa najmu lub dzierżawy jest zawarta na czas określony z datą pewną, a więc w której prawo materialne wyłącza rozwiązanie umowy przed terminem. Przewiduje się, że nabywca będzie mógł wypowiedzieć wymienioną umowę w ciągu miesiąca od uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności, z zachowaniem rocznego terminu wypowiedzenia. Roczny termin wypowiedzenia jest wystarczająco długi, aby zapewnić najemcy lub dzierżawcy możliwość przygotowania się do wygaśnięcia umowy.
W obcym stanie prawnym, w przedmiotowej sytuacji, nabywca nieruchomości nie ma w ogóle możliwości rozwiązania umów najmu lub dzierżawy zawartych na czas określony. Wskutek tego potencjalni nabywcy rezygnują z udziału w licytacji wynajętej lub wydzierżawionej nieruchomości, gdyż jej nabycie nie ma dla nich znaczenia gospodarczego. Jest to jedna z istotnych przyczyn obniżających efektywność postępowania egzekucyjnego z nieruchomości.
Proponowana regulacja nawiązuje do unormowania istniejącego w Prawie upadłościowym i naprawczym, wobec czego przyczyni się ona do zwiększenia spójności egzekucji według Kodeksu postępowania cywilnego oraz likwidacji masy upadłości w postępowaniu upadłościowym. Wprowadzenie proponowanych projektem rozwiązań jest również niezbędne do podniesienia skuteczności egzekucji z nieruchomości.
19. Zmiany w przepisach dotyczących uproszczonej egzekucji z nieruchomości.
Projekt przewiduje zmianę art. 10131 w zakresie, w jakim określa on, do jakich nieruchomości zabudowanych budynkiem mieszkalnym lub użytkowym egzekucja ta może być prowadzona. Według projektu egzekucję tę można prowadzić do chwili, gdy nie zawiadomiono o ukończeniu budowy albo nie wystąpiono z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na użytkowanie. Proponowane rozwiązanie dostosowane jest do obecnej regulacji prawnej określającej, do kiedy budynek znajduje się w budowie.
20. Podział sumy uzyskanej w egzekucji.
Projekt przewiduje wprowadzenie do art. 1026 nowego § 3, którym uregulowany jest podział sumy uzyskanej w egzekucji w przypadku połączenia kilku nieruchomości tego samego dłużnika. Obecnie w tym zakresie istnieje luka.
21. Zmiana przepisów dotyczących eksmisji z lokalu mieszkalnego.
Dotychczasowe rozwiązania prawne bardzo silnie chronią dłużników eksmitowanych z lokalu mieszkalnego. W większości wypadków egzekucja okazuje się w praktyce niemożliwa. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest wyłączenie możliwości prowadzenia eksmisji na podstawie tytułu wykonawczego skutecznego erga omnes i obowiązek dostarczenia eksmitowanemu tymczasowego pomieszczenia. Projekt zmian art. 1046 usuwa te przeszkody. Przez skreślenie obecnego § 3 otworzy się możliwość prowadzenia eksmisji na podstawie tytułu wykonawczego, który będąc wystawiony na dłużnika, upoważnia także do prowadzenia egzekucji przeciwko bliskim dłużnika i innym osobom reprezentującym jego prawa wspólnie z dłużnikiem zamieszkującym.
Projekt ponadto przewiduje, że dłużnicy, którym nakazano opróżnienie lokalu mieszkalnego z powodu stosowania przemocy w rodzinie lub rażącego i uporczywego wykraczania przeciwko porządkowi publicznemu albo niewłaściwego zachowania czyniącego uciążliwym korzystanie z innych lokali w budynku, jak również gdy zajęcie lokalu nastąpiło bez tytułu prawnego, będą mogli być eksmitowani do noclegowni lub schroniska. Proponowane projektem rozwiązanie pozostaje w ścisłym związku z ostatnimi zmianami ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493, z późn. zm.) dokonanymi ustawą z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 842). Ustawą tą wprowadzono obowiązek orzekania przez sąd w terminie jednego miesiąca o eksmisji ze wspólnego mieszkania osób stosujących przemoc w rodzinie. Orzeczenie w tych sprawach jest natychmiast wykonalne z chwilą jego ogłoszenia (art. 11a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie). Stwarza to obiektywną konieczność stworzenia możliwości eksmitowania osoby stosującej przemoc w rodzinie do noclegowni lub schroniska. W przeciwnym wypadku wykonanie postanowień ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie byłoby niemożliwe, bowiem znana jest sytuacja lokalowa gmin, które z reguły nie dysponują tymczasowymi pomieszczeniami. Pozostawienie więc dotychczasowych rozwiązań oznaczałoby, że osoby stosujące przemoc w rodzinie nie mogłyby być eksmitowane. Niweczyłoby to w praktyce cel ostatniej nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.
Jeżeli natomiast chodzi o możliwość eksmitowania do noclegowni lub schronisk osób uporczywie wykraczających przeciwko porządkowi publicznemu, albo których niewłaściwe zachowanie czyni uciążliwym korzystanie innych z lokali w budynku, jak również zajmujących lokal bez tytułu prawnego, to uzasadnione jest to względami aksjologicznymi. Osoby te niewątpliwie łamią prawo, a tym samym same swym zachowaniem stawiają się poza prawem. Z tego powodu eksmisja ich do noclegowni czy schroniska nie może być uważana za naruszanie ich godności.
Za wprowadzeniem proponowanych rozwiązań przemawia ponadto potrzeba usprawnienia eksmisji z lokalu mieszkalnego, gdyż niewykonywanie wyroków eksmisyjnych (m in. z powodu braku tymczasowych pomieszczeń) podważa zaufanie obywateli do organów wymiaru sprawiedliwości i czyni bezkarnymi osoby łamiące prawo, co samo w sobie jest sprzeczne z istotą państwa prawa. Proponowane rozwiązania tę sprawność na pewno zwiększą. Zwiększy się również poszanowanie prawa.
22. W art. 863 i 8931§ 1 dokonano zmiany zapisów odnoszących się do delegacji ustawowej do wydawania przepisów wykonawczych. Dotychczasowe zapisy nie odpowiadały wymogom konstytucyjnym, nie wskazywały bowiem wytycznych dotyczących treści aktu wykonawczego. Proponowane rozwiązania usuwają te mankamenty.
IX. Pozostałe zmiany w kodeksie postępowania cywilnego
1. Zmiana art. 531 k.p.c. polega na rezygnacji z przesłanki oczywistej bezzasadności wniosku o wyłączenie sędziego jako podstawy jego odrzucenia. Oznacza to, że także wniosek oczywiście bezzasadny, zgodnie z istotą rzeczy, podlegać będzie merytorycznemu rozpoznaniu.
2. Zmiana art. 54 k.p.c. podyktowana jest koniecznością uregulowania wyłączenia referendarza sądowego i przesądzenia, że o jego wyłączeniu orzeka sąd na takich samych zasadach, jak w wypadku wyłączenia sędziego i ławnika.
3. Zmiany art. 5, art. 327 § 1 i art. 357 § 2 k.p.c. mają charakter porządkujący. Chodzi o to, aby na równi ze stroną reprezentowaną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego traktować stronę, za którą działa radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.
4. Zmiana art. 89 § 1 k.p.c. polega na nałożeniu na pełnomocnika procesowego obowiązku przedłożenia w sądzie odpisu dokumentu pełnomocnictwa dla strony przeciwnej. Z uwagi na treść art. 132 k.p.c. w obecnym brzmieniu, strona powinna wiedzieć, czy przeciwnik reprezentowany jest przez kwalifikowanego pełnomocnika.
5. Dodanie w art. 18312 nowego § 21 k.p.c. służy implementacji art. 6 ust. 1 dyrektywy 2008/52/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. UE L 136 z 24.05.2008, s. 3). Z art. 6 ust. 1 wskazanej dyrektywy wynika, że możliwość wystąpienia z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności ugodzie zawartej przed mediatorem przez jedną stronę wymaga wyraźnej zgody drugiej strony. Z tego względu przewidziano, że zgoda taka zostaje udzielona przez podpisanie ugody. Postanowiono przy tym, że chodzić będzie o zgodę na wystąpienie z wnioskiem o zatwierdzenie ugody, co obejmować będzie nie tylko zgodę na wystąpienie z wnioskiem o jej zatwierdzenie przez nadanie klauzuli wykonalności, ale także o zatwierdzenie ugody, która nie podlega wykonaniu w drodze egzekucji. Z jednej strony realizuje to wymagania art. 6 ust. 1 dyrektywy, a z drugiej strony prowadzi do równego traktowania – z punktu widzenia wymagania zgody – każdej ugody zawartej przed mediatorem. Ze względu na to, że zgodnie z art. 12 wspomnianej dyrektywy 2008/52/WE – państwa członkowskie wprowadzają w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania tej dyrektywy przed dniem 21 maja 2011 r. – w art. 12 projektu stanowi się, że art. 1 pkt 26 ustawy wprowadzający art. 18312 § 21 k.p.c., wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.
6. Uchylenie art. 509 k.p.c. wiąże się z założeniem, że udział ławników w rozpatrywaniu spraw wskazanych w tym przepisie jest zbędny i nie przyczynia się do wszechstronniejszego ich rozpoznawania. Ponadto zmiana ta pozwala na uniknięcie kolizji co do składu sądu, gdy jednocześnie (w jednym postępowaniu) rozpatrywana jest sprawa opiekuńcza, dla której właściwy jest skład ławniczy (ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej) i sprawa, w której właściwy jest skład jednoosobowy (np. sprawa o kontakty z dziećmi).
7. Zmiana art. 1099 § 1 k.p.c. wiąże się z oczywistą omyłką, jaka wkradła się do pierwotnego brzmienia tego przepisu. Powinien on bowiem odwoływać się do art. 1105 § 6, a nie art. 1105 § 5 k.p.c.
X. Zmiany w innych ustawach
1. Zmiana art. 17 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266, z późn. zm.) związana jest z przyjętą w projekcie zmianą art. 1046 k.p.c., który przewiduje, że osoby, co do których orzeczono opróżnienie lokalu mieszkalnego z powodu stosowania przemocy w rodzinie lub które w rażący lub uporczywy sposób wykraczają przeciwko porządkowi domowemu albo których niewłaściwe zachowanie czyni uciążliwym korzystanie innych z lokali w budynku bądź które zajęły lokal bez tytułu prawnego mogą być eksmitowane do noclegowni czy schroniska. W związku z tym osobom tym nie może przysługiwać prawo do lokalu socjalnego, gdyż żadne względy tego nie uzasadniają. W stosunku do tych osób, z uwagi na ich zachowanie, nie powinny być stosowane okresy ochronne zakazujące eksmisji w okresie od 1 listopada do 31 marca, co zapewnia proponowana nowelizacja tego przepisu.
2. Projekt przewiduje rozszerzenie zakresu penalizacji czynów polegających na udaremnianiu egzekucji poprzez objęcie hipotezą art. 300 § 2 Kodeksu karnego z dnia 6 czerwca 1997 roku (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.) także usuwania znaków zajęcia. W egzekucji z ruchomości, zgodnie z art. 854 k.p.c., na każdej zajętej ruchomości komornik umieści znak ujawniający na zewnątrz jej zajęcie, a jeżeli to nie jest możliwe, ujawni je w inny sposób. Znaki zajęcia są więc istotnym elementem manifestującym fakt prowadzenia przez komornika egzekucji z ruchomości, a ich usunięcie jest zachowaniem równie szkodliwym społecznie, jak pozostałe zachowania penalizowane w obowiązującym art. 300 § 2 k.k., ponieważ ułatwia usunięcie spod egzekucji zajętej rzeczy. Projektowana regulacja pozostaje w ścisłym związku z materią objętą projektem (usprawnienie postępowania egzekucyjnego), co uzasadnia potrzebę wprowadzenia jej łącznie z pozostałymi regulacjami mającymi na celu przyspieszenie i uproszczenie egzekucji.
3. Zmiana ustawy z 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz. U. Nr 33, poz. 175, z późn. zm.) polega na doprecyzowaniu zawartej w niej definicji sprawy gospodarczej. Najistotniejsze znaczenie ma wyraźne przesądzenie, że sprawa zachowuje gospodarczy charakter i pozostaje w kognicji sądu gospodarczego, choćby którakolwiek ze stron zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej. Ponadto nowelizacja w sposób wyraźny przesądza, że sprawami gospodarczymi są, a wobec tego pozostają w kognicji sądu gospodarczego, sprawy o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu innemu niż orzeczenie sądu gospodarczego lub ugoda zawarta przed takim sądem, obejmującemu roszczenia, które, gdyby były rozpoznawane przez sąd, należałyby do właściwości sądów gospodarczych, sprawy o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego opartego na prawomocnym lub podlegającym natychmiastowemu wykonaniu orzeczeniu sądu gospodarczego albo ugodzie zawartej przed tym sądem, jak również innego tytułu wykonawczego obejmującego roszczenie, które, gdyby było rozpoznawane przez sąd, należałoby do właściwości sądów gospodarczych, jak również sprawy o ustalenie, że orzeczenie sądu lub rozstrzygnięcie innego organu państwa obcego wydane w sprawie gospodarczej podlega albo nie podlega uznaniu. W ten sposób usunięte zostają wątpliwości powstające w tym zakresie w praktyce.
4. Z likwidacją postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych (m.in. uchyleniem przepisów ogólnych regulujących to postępowanie) wiąże się zmiana przepisów ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne, ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym a także ustawy z 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne. Zmiany te mają charakter porządkujący – dotyczą odesłania do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
5. Zmiany ustawy z 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych są związane z modyfikacją pojęcia „sprawa gospodarcza” w ustawie z 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (art. 12 § 3).
XI. Przepisy intertemporalne
Projekt jako zasadę przyjmuje odstępstwo od ogólnie przyjętej w dziedzinie prawa procesowego cywilnego reguły bezpośredniego stosowania ustawy nowej. Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy, nowe przepisy będą miały zastosowanie w postępowaniach wszczętych po wejściu w życie ustawy. Postępowania toczące się w chwili wejścia w życie ustawy, prowadzone będą według przepisów dotychczasowych. Z tego względu konieczne było w art. 9 ust. 2 – 7 ustawy wprowadzenie wyjątków od powyższej zasady. Wyjątki te polegają z jednej strony na natychmiastowym stosowaniu nowych rozwiązań (art. 9 ust. 2 – 6), z drugiej zaś na przyjęciu zasady stadiów postępowania (art. 9 ust. 7). W drugim wypadku za chwilę decydującą o stosowaniu nowych przepisów uznano moment wydania decyzji administracyjnej przez prezesa właściwego urzędu, traktując postępowanie przed tym prezesem jako odrębne stadium postępowania, kończące się przez wydanie decyzji.
Projekt przewiduje, że ustawa wejdzie w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem art. 1 pkt 26 zawierającego zmianę art. 18312 § 21 k.p.c., który to przepis w zakresie swojej regulacji dokuje transpozycji dyrektywy 2008/52/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. UE L 136 z 24.05.2008, str. 3).
Projektowana regulacja nie podlega notyfikacji zgodnie z trybem przewidzianym w przepisach dotyczących sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych.
Zgodnie z wymogami ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414, z późn. zm.) projekt ustawy został zamieszczony na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Zainteresowanie pracami nad projektem zgłosił jeden podmiot: Zarządca Rozliczeń S.A. w Warszawie – pismem z dnia 22 lutego 2011 r.
OCENA SKUTKÓW REGULACJI
1. Cel wprowadzenia ustawy
Celem projektowanej ustawy jest uproszczenie struktury postępowania procesowego, a także wprowadzenie mechanizmów, które przyczynią się do usprawnienia i przyspieszenia tego postępowania. Wprawdzie jedną z przyczyn proponowanych zmian jest nowe podejście do kwestii regulacji sposobu rozpoznawania i rozstrzygania spraw gospodarczych, jednakże zaproponowane zmiany zmierzają przede wszystkim do modyfikacji rozwiązań normatywnych o charakterze podstawowym dla funkcjonowania postępowania cywilnego, ze szczególnym uwzględnieniem postępowania procesowego prowadzonego na zasadach ogólnych.
2. Wskazanie podmiotów, na które oddziałuje ustawa
Regulacje zawarte w projekcie dotyczą wszystkich uczestników postępowania – to znaczy zarówno stron w procesie, jak i uczestników postępowania nieprocesowego oraz postępowania egzekucyjnego (dłużników i wierzycieli), jak również organów procesowych (sądów) oraz innych podmiotów działających w postępowaniu cywilnym (pełnomocnicy itd.).
3. Konsultacje
Poza uzgodnieniami resortowymi, projekt ustawy został przekazany, w celu wyrażenia opinii, Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego, Przewodniczącemu Krajowej Rady Sądownictwa, Prezesowi Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokuratorowi Generalnemu, Prezesowi Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Wiceprezesowi Narodowego Banku Polskiego, Prezesowi Urzędu Transportu Kolejowego, Prezesowi Urzędu Komunikacji Elektronicznej, Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki, Naczelnej Radzie Adwokackiej, Prezesowi Krajowej Rady Radców Prawnych, Prezesowi Krajowej Rady Komorniczej, Prezesowi Krajowej Rady Notarialnej, Prezesowi Stowarzyszenia Sędziów „Iustitia”, Prezesowi Zarządu Głównego Stowarzyszenia Sędziów Sądów Rodzinnych w Polsce, Prezesowi Zarządu Izby Gospodarczej Energetyki i Ochrony Środowiska, Prezydentowi Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych „Lewiatan”, Prezesowi Zarządu Business Centre Club, Prezesowi Zarządu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Stowarzyszeniu Amnesty International Polska, Prezesowi Związku Banków Polskich, Przewodniczącemu Komisji Krajowej Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, Przewodniczącemu Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych, Dziekanowi Krajowej Izby Syndyków, Prezesowi Związku Rzemiosła Polskiego, Przewodniczącemu Forum Związków Zawodowych, Prezydentowi Konfederacji Pracodawców Polskich (obecnie Pracodawcy RP), Prezesowi Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji oraz Prezesowi Zarządu Izby Gospodarczej Transportu Lądowego.
Uwagi do projektu zgłosiła też Prezes Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej oraz Przewodniczący Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Referendarzy Sądowych.
Poniżej przedstawiono zasadnicze uwagi zgłoszone w trakcie konsultacji społecznych oraz stanowisko wobec tych uwag. W nawiasach wskazano podmioty zgłaszające uwagi.
Uwagi dotyczące propozycji przepisów k.p.c. regulujących ciężar wspierania postępowania, gromadzenie materiału procesowego oraz słuchanie informacyjne stron.
Nie można zgodzić się z krytyką użycia w proponowanym art. 3 k.p.c. pojęcia „dobre obyczaje” (Pracodawcy RP, Naczelna Rada Adwokacka). Pojęcie to znane jest językowi prawnemu i prawniczemu. Użyto je po to, aby wyrazić powinność stron działania w toku postępowania w sposób rzetelny i zgodny z zasadą lojalności wobec strony przeciwnej i sądu. Celowo nie odwołano się od pojęcia „zasad współżycia społecznego”, gdyż w Kodeksie postępowania cywilnego występuje ono jako kryterium kontroli czynności dyspozycyjnych stron, a więc w innym kontekście niż ten, którego dotyczy projektowany art. 3.
W trakcie konsultacji społecznych wątpliwości zgłoszono co do ograniczenia możliwości składania przez strony pism przygotowawczych (z wyjątkiem odpowiedzi na pozew i pism, które obejmują wnioski dowodowe) tylko do takich przypadków, w których zarządzi to przewodniczący (przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę) lub sąd (w toku sprawy). Należy w związku z tym podkreślić, że rozwiązanie to nie stanowi ograniczenia prawa do sądu (Pracodawcy RP), gdyż strony zachowują możliwość prezentacji swoich twierdzeń i dowodów (w granicach wynikających z projektowanego art. 217 § 2 k.p.c.) oraz argumentacji prawnej na rozprawie. Uznano natomiast celowość propozycji (Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa), aby przewodniczący lub sąd mogli – przed zarządzeniem lub postanowieniem o wymianie dalszych pism przygotowawczych – wysłuchać w tym zakresie strony na posiedzeniu niejawnym. Na posiedzeniu tym strony będą zatem mogły przedstawić swoje stanowisko co do tego czy i jakie pisma przygotowawcze, a także co do jakich okoliczności oraz w jakich terminach powinny zostać złożone.
W związku z uwzględnieniem powyższej uwagi pozostaje wprowadzenie projektowanego art. 207 § 4 k.p.c. (co spowodowało zmianę numeracji dalszych paragrafów w tym artykule).
Nieuzasadniona jest krytyka regulacji koncentracji materiału procesowego zawartej w projektowanych art. 207 § 5 i 6 k.p.c. (pierwotnie § 4 i 5) i art. 217 k.p.c.
Po pierwsze, wbrew niektórym uwagom, nie jest to regulacja ustanawiająca prekluzję procesową lub dowodową (np. uwagi Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”), lecz system dyskrecjonalnej władzy sędziego, w którym decyzja o pominięciu spóźnionych twierdzeń i dowodów należy do sądu.
Po drugie, nowa regulacja nie prowadzi do uznaniowości sądu co do tego, czy pominąć spóźnione twierdzenia lub dowody (Pracodawcy RP), gdyż w projektowanych art. 207 § 5 i art. 217 § 2 k.p.c. każdorazowo wskazane są przesłanki wyznaczające ramy działania sądu.
Po trzecie, nowa regulacja jest bardziej elastyczna niż system prekluzji procesowej obowiązujący dotąd w postępowaniu w sprawach gospodarczych, a przez to pozwalać będzie sądowi na uwzględnienie okoliczności konkretnej sprawy. Celem nowej regulacji jest skłonienie stron do prezentacji twierdzeń faktycznych i dowodów możliwie najszybciej, aby w ten sposób doprowadzić do koncentracji materiału procesowego, co pozwoli na szybsze wydanie wyroku. Rozwiązanie przyjęte w projektowanych art. 207 § 5 i art. 217 § 2 k.p.c. nie ma przy tym, wbrew odmiennym twierdzeniom (Naczelna Rada Adwokacka), nic wspólnego z procesem formułkowym. Jego założeniem nie jest także dążenie do rezygnacji z ustalenia prawdy w procesie cywilnym. To, czy prawda ta zostanie ustalona, zależy już jednak od tego, czy strony będą wywiązywać się ze spoczywających na nich ciężarach procesowych, a sąd należycie będzie korzystał ze swoich uprawnień (obok projektowanych art. 207 § 5 in fine i art. 217 § 2 in fine k.p.c. chodzi także o art. 212 § 1 k.p.c. w nowej redakcji).
Po czwarte, jest oczywiste, że rygor pominięcia, o którym mowa w projektowanym art. 207 § 5 i art. 217 § 2 k.p.c., dotyczy tylko twierdzeń faktycznych i wniosków dowodowych, a nie wywodów prawnych.
Uwzględniono stanowisko (Naczelna Rada Adwokacka) co do celowości przeredagowania projektowanych art. 344 § 2, art. 493 § 1 i art. 503 § 1 k.p.c. – przepisy te nie zawierają po zmodyfikowaniu odesłania do odpowiedniego stosowania proponowanego art. 207 § 5 (pierwotnie § 4) k.p.c., lecz uzupełnione zostały o treści wprost stanowiące o pominięciu przez sąd twierdzeń i dowodów, których strona nie powołała w sprzeciwie od wyroku zaocznego, zarzutach od nakazu zapłaty albo sprzeciwie od nakazu zapłaty.
