Sąd jest zobligowany orzec obowiązek naprawienia szkody, jeśli pokrzywdzony złożył wniosek a oskarżony został skazany: art. 46 § 1 KK.
Art. 46. § 1 KK. W razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, obowiązek naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości albo w części lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczenia oraz możliwości zasądzenia renty nie stosuje się.
§ 2. Zamiast obowiązku określonego w § 1 sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego.
wyrok SN 2002.11.21 III KKN 269/00:
1. Sąd jest zobligowany orzec obowiązek naprawienia szkody, gdy złożono stosowny wniosek, a sąd skazuje oskarżonego za przestępstwo wskazane w art. 46 § 1 kk (aktualnie chodzi o każde przestępstwo wywołujące szkodę).
2. Przepis art. 46 § 2 kk, mówiący o możliwości uiszczenia nawiązki, jest adresowany do Sądu, a nie do stron. Pokrzywdzony i inne osoby uprawnione mogą jedynie żądać – w warunkach wskazanych w art. 46 § 1 kk – nałożenie na skazanego obowiązku naprawienia szkody.
Podstawa prawna do zasądzenia odszkodowania z urzędu przez sąd: art. 415 § 4 KPK.
W razie skazania oskarżonego sąd może także z urzędu zasądzić odszkodowanie na rzecz pokrzywdzonego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Zasądzenie odszkodowania z urzędu nie jest dopuszczalne, jeżeli zachodzą okoliczności wymienione w art. 65 § 1 pkt 2, 4 lub 5.
Art. 65 KPK:
2) roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia,
4) to samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono,
5) po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwową, samorządową lub społeczną albo z osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego.
