Przy określaniu wysokości zadośćuczynienia sąd ma obowiązek w każdym przypadku dokonywać oceny konkretnego stanu faktycznego i brać pod uwagę wszystkie okoliczności mające wpływ na rozmiar doznanej krzywdy. Przesłanki przyznania zadośćuczynienia pieniężnego muszą być zindywidualizowane. Rozstrzygające znaczenie mają jedynie indywidualnie sprecyzowane okoliczności ustalone w odniesieniu do konkretnej osoby pokrzywdzonej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2012 r. IV CSK 221/11).
Zasada umiarkowanej wysokości zadośćuczynienia nie może oznaczać przyzwolenia na lekceważenie takich bezcennych wartości jak zdrowie czy integralność cielesna, a okoliczności wpływające na określenie tej wysokości, jak i kryteria ich oceny, muszą być zawsze rozważane indywidualnie w związku z konkretną osobą poszkodowanego i sytuacją życiową, w której się znalazł (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2011 r. I PK 145/10).
Okoliczności te to przede wszystkim:
− rozmiar doznanych cierpień fizycznych a więc ból, długotrwałość leczenia i inne dolegliwości a także
− cierpienia psychiczne, czyli negatywne uczucia przeżywane w związku z doznanymi cierpieniami fizycznymi.
Nie bez znaczenia przy dokonywaniu tej oceny jest także:
− wiek poszkodowanego
− skutki uszkodzenia ciała w zakresie ogólnej zdolności do normalnego funkcjonowania.
Nie bez znaczenia dla oceny stopnia doznanej krzywdy jest również wynikająca z kalectwa:
− utrata przez poszkodowanego perspektyw na przyszłość
− poczucie bezradności, związane m.in. z koniecznością korzystania z opieki osób trzecich, utratą zdolności zarobkowania czy możliwości rozwoju zawodowego i osobistego.
Stopa życiowa poszkodowanego nie ma wpływu na wysokość zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (art. 445 § 1 k.c.) (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2010 r. II CSK 94/10).
Jednocześnie niedopuszczalne jest stosowanie jakichkolwiek mechanizmów przy wyliczaniu wysokości zadośćuczynienia (Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 24 lutego 2012 r. I ACa 84/12).
Zasadniczą przesłankę ustalenia zadośćuczynienia w odpowiedniej wysokości stanowi stopień natężenia doznanej krzywdy, który powinien być ustalony przy uwzględnieniu takich czynników jak rodzaj, charakter, długotrwałość cierpień fizycznych oraz ujemnych następstw psychicznych, ich intensywność, nieodwracalność, w tym także stopień i trwałość doznanego kalectwa. Nie bez znaczenia dla oceny stopnia doznanej krzywdy jest również wynikająca z kalectwa utrata przez poszkodowanego perspektyw na przyszłość oraz poczucie bezradności, związane m.in. z koniecznością korzystania z opieki osób (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2012 r. IV CSK 221/11).
Na wysokość zadośćuczynienia pieniężnego mają ponadto wpływ:
− postawa sprawcy,
− nieodwracalność następstw wypadku (kalectwo, oszpecenie)
− rodzaj wykonywanej pracy,
− poczucie nieprzydatności społecznej (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2011 r. I CSK 389/10).
A także:
− wysokość zadośćuczynienia zasądzonego w innych sprawach, jeżeli da się go pogodzić z zasadą indywidualizacji okoliczności określających rozmiar krzywdy w odniesieniu do konkretnego poszkodowanego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2012 r. IV CSK 221/11);
− Procentowo określony uszczerbek służy tylko jako pomocniczy środek ustalania rozmiaru odpowiedniego zadośćuczynienia. Należne poszkodowanemu (pokrzywdzonemu czynem niedozwolonym) zadośćuczynienie nie może być mechanicznie mierzone przy zastosowaniu stwierdzonego procentu uszczerbku na zdrowiu. W prawie ubezpieczeń społecznych wysokość należnego jednorazowego odszkodowania jest zryczałtowana, w prawie cywilnym wysokość zadośćuczynienia jest zindywidualizowana (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2005 r., I PK 47/05 M. P. Pr. 2006/4/208).
Podsumowując, czynniki decydujące o kwocie zasądzonego zadośćuczynienia pieniężnego ustalone na podstawie zapadłych orzeczeń sądowych to:
- najważniejszy: rozmiar doznanej krzywdy,
- rozmiar doznanych cierpień fizycznych (ból, długotrwałość leczenia i inne dolegliwości)
- rodzaj naruszonego dobra,
- cierpienia psychiczne,
- czas trwania cierpień fizycznych i psychicznych,
- wiek poszkodowanego,
- procentowo określony uszczerbek,
- skutki uszkodzenia ciała w zakresie ogólnej zdolności do normalnego funkcjonowania (np. korzystanie z wózka inwalidzkiego),
- utrata przez poszkodowanego perspektyw na przyszłość,
- poczucie bezradności życiowej (konieczność korzystania z opieki osób trzecich)
- rodzaj wykonywanej pracy,
- utrata zdolności zarAobkowania,
- utrata możliwości rozwoju zawodowego i osobistego,
- postawa sprawcy,
- nieodwracalność następstw wypadku (kalectwo, oszpecenie),
- konsekwencje w życiu społecznym (poczucie nieprzydatności społecznej),
- konsekwencje w życiu osobistym,
- zaburzenia funkcjonowania w sferze społecznej, utrudnienia w utrzymywaniu kontaktów towarzyskich,
- wysokość zadośćuczynienia za katastrofę smoleńską dla rodzin zabitych 250 000 zł,
- wysokość zadośćuczynienia zasądzonego w innych (podobnych) sprawach,
- wysokość stopy życiowej społeczeństwa.
Wniosek: Sądy dysponują swobodą w zakresie ustalenia wysokości należnego zadośćuczynienia, ale w orzecznictwie sądowym widoczna jest wyraźna tendencja do zasądzenia coraz wyższych kwot zadośćuczynień pieniężnych.
Była tendencja do przyznawania przez sądy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego sum raczej skromnych, o tyle w ostatnich latach można zaobserwować jej korektę w kierunku zasądzania na rzecz poszkodowanych zdecydowanie wyższych kwot pieniężnych (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2011 r. I PK 145/10).
