Zasadą jest, że przy ustalaniu prawa do zachowku dolicza się do spadku darowizny uczynione przez spadkodawcę. Czyli jeśli w chwili śmierci scheda spadkowa jest zerowa lub znikoma skutkiem darowizn dokonanych przez spadkodawcę za życia, nie oznacza to, że zachowek nie należy się lub kwota zachowku będzie niewielka. Przy ustalaniu wysokości zachowku dolicza się bowiem do schedy spadkowej wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę.
Od tej zasady istnieją wyjątki, a mianowicie nie dolicza się do spadku następujących darowizn (art. 994 KC):
- drobnych darowizn zwyczajowe w danych stosunkach przyjętych,
- darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku (data śmierci spadkodawcy) na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku, co należy rozumieć następująco:
- jeśli darowizna została dokonana na rzecz osoby nie będącej spadkobiercą lub uprawnionej do zachowku w ciągu dziesięciu lat licząc wstecz od chwili śmierci spadkodawcy, podlega doliczeniu do spadku np. darowizna dokonana na rzecz konkubiny dwanaście lat licząc wstecz od chwili śmierci darczyńcy nie podlega zaliczeniu,
- darowizny uczynione na rzecz spadkobierców oraz osób uprawnionych do zachowku są doliczane do spadku bez względu na czas ich dokonania.
Przy zaliczaniu na poczet zachowku nie ma znaczenia przedmiot darowizny i cel, w jakim została ona dokonana – tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 30 marca 2011 r., III CZP 136/10). Zgodnie z art. 995 § 1 k.c. wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku (co do zasady na podstawie opinii biegłego sądowego).
Przykład: Po śmierci Katarzyny Gruszki (22.02.2012 r.) nie pozostała scheda spadkowa, ponieważ cały swój majątek, który stanowiła nieruchomość położona we Wrocławiu przy ul. Krzyckiej 24 (wartość ok. 500.000,00 zł) , Pani Katarzyna darowała wnuczkowi Andrzejowi (umowa darowizny z dnia 15.04.2009 r.). Pani Katarzyna nie sporządziła testamentu, miała trójkę dzieci Annę, Franciszka i Dorotę. Andrzej jest synem córki Doroty. Czy córka Anna i syn Franciszek są uprawnieni do wystąpienia z roszczeniem o zapłatę zachowku? Tak, przysługuje im takie roszczenie, ponieważ są uprawnionymi do zachowku na podstawie art. 991 § 1 KC, są zstępnymi spadkodawczyni. Fakt, że Pani Katarzyna nie sporządziła testamentu nie wyklucza roszczenia o zachowek. Zachowek należy się także przy dziedziczeniu ustawowym. Roszczenie o zachowek zostanie skierowane przeciwko obdarowanemu wnuczkowi Andrzejowi na podstawie art. 1000 § 1 zd. pierwsze KC. Darowizna dokonana przez spadkodawczynię Katarzynę Gruszkę zostanie doliczona do spadku na podstawie art. 994 § 1 KC w zw. z art. 993 KC. Wnuczek Andrzej jest obowiązany do zapłaty kwoty zachowku w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny art. 1000 § 1 zd. drugie KC.
Orzecznictwo:
- wyrok SN z dnia 30.01.2008 r. sygn. akt III CSK 255/07
Jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 k.c.
