Artykuł poświęcony jest zagadnieniom pytań prejudycjalnych o wykładnię oraz ważność z uwzględnieniem nowych regulacji wprowadzonych Regulaminem postępowania przed TSUE z dnia 25 września 2012 r.
Kluczowym przepisem prawa regulującym pytania prejudycjalne (preliminary ruling) jest art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – dawny artykuł 177, później 234 TWE (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE, 2010/C 83/01 z 30.3.2010, str. 47-200) oraz art. 19 ust. 3 lit. b) Traktatu o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE, 2010/C 83/01 z 30.3.2010, str. 13-46). Postępowanie prejudycjalne zostało szczegółowo unormowane w Regulaminie postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości z dnia 25 września 2012 r. (Dz.U. L 265 z 29.9.2012, s. 1) – tytuł trzeci regulaminu (art. 93–118), zwanego dalej Regulaminem. W związku z wejściem w życie nowego regulaminu Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej – zwany dalej TSUE wydał zalecenia dla sądów krajowych, dotyczące składania wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (2012/C 338/01) – zwane dalej Zaleceniami. Zalecenia nie są wiążące, ale zawierają wytyczne dla sądów państw członkowskich co do zasadności kierowania odesłań prejudycjalnych oraz wskazówki praktyczne co do formy i skutków takich odesłań.
Naczelnym celem procedury prejudycjalnej jest zapewnienie jednolitej wykładni i stosowanie prawa unijnego na terytorium Unii. Procedura prejudycjalna opiera się na współpracy między Trybunałem a sądami państw członkowskich, w celu zapewnienia jej pełnej efektywności – tak Zalecenia. Aktualnie TSUE jest wyłącznie właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym.
Rola Trybunału w procedurze prejudycjalnej polega na dokonywaniu wykładni prawa Unii Europejskiej lub orzekaniu w przedmiocie jego ważności, nie zaś na stosowaniu tego prawa do stanu faktycznego leżącego u podstaw postępowania głównego. Orzekając w przedmiocie wykładni lub ważności prawa Unii Europejskiej, Trybunał stara się też udzielić odpowiedzi użytecznej dla rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym, lecz to do sądu krajowego należy wyciągnięcie z niej konkretnych wniosków, w tym – w razie potrzeby – podjęcie decyzji o niestosowaniu danego przepisu prawa krajowego – tak Zalecenia.
Istnieją dwa rodzaje pytań prejudycjalnych:
1. pytanie o wykładnię
2. pytanie o ważność.
Pytanie o ważność aktu prawa Unii Europejskiej w trybie prejudycjalnym.
Pytanie o ważność stanowi prawny środek kwestionowania aktu prawa unijnego, znajdującego zastosowanie w sprawie rozpoznawanej przed sądem krajowym. Przedmiotem pytania o ważność są akty przyjęte przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii, a zatem jest to pytanie o ważność aktu prawa wtórnego. Takie pytanie do TSUE może skierować wyłącznie sąd państwa członkowskiego. Stronie postępowania sądowego nie przysługują formalne środki nacisku na sąd krajowy celem wymuszenia zadania pytania. Strona może jednak przedstawić sądowi swoje stanowisko w kwestii ważności danego aktu prawa unijnego, czyli „zasiać wątpliwości” i jeśli sąd podzieli zdanie strony, wówczas skieruje pytanie prejudycjalne do TSUE.
Sąd krajowy nie może samodzielnie przesądzić o nieważności aktu prawa unijnego, w tym zakresie wyłączną kompetencję posiada Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu, stąd jeśli sąd krajowy ma wątpliwości co do ważności aktu unijnego, nie może decydować samodzielnie a powinien wystąpić z pytaniem prejudycjalnym. „Sądy krajowe mogą badać ważność aktów wspólnotowych, a jeśli nie uznają za uzasadnione zgłaszanych przez strony zarzutów dotyczących ich nieważności, mogą odrzucić te zarzuty, stwierdzając, że akt prawny jest w pełni ważny. Działając w ten sposób, nie podważają bowiem istnienia aktu wspólnotowego. Natomiast sądy krajowe nie mają prawa orzekać o nieważności aktów wydawanych przez instytucje wspólnotowe” – wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 października 1987 r. w sprawie 314/85 między Foto‑Frost z s. w Ammersbek a Hauptzollamt Lübeck‑Ost.
Jakie są efekty skutecznie zadanego pytania o ważność? Jeśli pytanie prejudycjalne o ważność okaże się zasadne, wówczas jego rezultatem będzie względna nieważność kwestionowanego aktu, czyli na potrzeby konkretnego postępowania. Względna nieważność jest równoznaczna z odpadnięciem podstawy prawnej dla rozstrzygnięcia krajowego. Inną możliwą korzyścią związaną z zadaniem pytania przez sąd krajowy jest wstrzymanie wykonalności rozstrzygnięcia krajowego.
Pytanie prejudycjalne o wykładnię prawa Unii Europejskiej.
W procedurze prejudycjalnej wszczętej na wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni przepisu prawa Unii Europejskiej, TSUE zajmuje się jedynie wykładnią przepisów prawa Unii Europejskiej. W postępowaniu prejudycjalnym TSUE nie rozstrzyga merytorycznie sporu toczącego się przed sądem krajowym. Sąd krajowy występuje z pytaniem prejudycjalnym, jeśli decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, dlatego sąd powinien wyjaśnić, dlaczego wykładnia, o którą wnioskuje jest niezbędna dla krajowego postępowania sądowego. Postawienie pytania jest niezbędne, jeśli występują wątpliwości interpretacyjne lub wątpliwości co do ważności przepisów prawa unijnego. Językiem postępowania jest zawsze język sądu krajowego, który zwrócił się do Trybunału z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, zatem jeśli z pytaniem wystąpił sąd polski językiem postępowania będzie język polski (art. 37 § 3 Regulaminu). Natomiast językiem roboczym Trybunału jest język francuski, dlatego pisma wnoszone w innym języku są tłumaczone na język francuski. Czym innym jest zatem język postępowania przed Trybunałem a czym innym język roboczy pracy Trybunału. Sędzia, który nie posługuje się językiem polskim, będzie mógł orzekać w sprawie wniosku skierowanego przez sąd polski.
Podmiot uprawniony do zadania pytania o wykładnię oraz pytania o ważność.
Tak samo jak w przypadku pytania o ważność również w odniesieniu do pytania o wykładnię prawo do jego zadania ma wyłącznie sąd państwa członkowskiego, przed którym toczy się postępowanie sądowe. Pojęcie sądu jest interpretowane przez Trybunał jako autonomiczne pojęcie prawa Unii Europejskiej. Trybunał bierze przy tym pod uwagę szereg kryteriów, jak ustawowa podstawa działania organu, który skierował wniosek, stały charakter tego organu, wiążący charakter jego orzeczeń, kontradyktoryjność postępowania, orzekanie przez ten organ na podstawie przepisów prawa oraz jego niezawisłość – tak Zalecenia. Pytanie prejudycjalne może zadać sąd rejonowy, nie jest to procedura zarezerwowana dla sądu ostatniej instancji. Pytanie prejudycjalne powinno być jednak skierowane dopiero wtedy, gdy został ustalony stan faktyczny sprawy, czyli co do zasady po przeprowadzeniu postępowania dowodowego.
Strona nie może samodzielnie zadać pytania prejudycjalnego. Nie został przewidziany środek krajowy prowadzący do nakłonienia sądu do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym. Takie pytanie zadaje wyłącznie sąd krajowy i do jego uznania pozostaje decyzja o zwróceniu się do TSUE w trybie prejudycjalnym. Nawet sąd ostatniej instancji nie jest bezwarunkowo zobowiązany do wszczęcia procedury prejudycjalnej. „Artykuł 177 akapit trzeci traktatu EWG (aktualnie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) powinien być interpretowany w ten sposób, że sąd, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, jest zobowiązany – w przypadku gdy powstaje przed nim pytanie dotyczące prawa wspólnotowego – do spełnienia swojego obowiązku przedłożenia pytania, chyba że stwierdził on, że podniesione pytanie nie jest istotne dla sprawy lub że dany przepis prawa wspólnotowego stanowił już przedmiot wykładni przez Trybunał, lub że prawidłowe stosowanie prawa wspólnotowego jest tak oczywiste, że nie pozostawia ono miejsca na jakiekolwiek racjonale wątpliwości; istnienie takiej ewentualności należy oceniać z uwzględnieniem cech charakterystycznych prawa wspólnotowego i szczególnych trudności, jakie sprawia jego wykładnia, oraz niebezpieczeństwa rozbieżności w orzecznictwie wewnątrz Wspólnoty” – wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 października 1987 r. w sprawie 314/85 między Foto‑Frost z s. w Ammersbek a Hauptzollamt Lübeck‑Ost.
Strona może nieformalnie nakłonić sąd do sformułowania pytania, przedkładając pismo procesowe, w którym wyjaśni potrzebę postawienia pytania, bądź przedstawi jego projekt. Jeśli strona przekona sąd o potrzebie zadania pytania, korzyści dla niej w postępowaniu krajowym będą ogromne, ponieważ niekorzystny obrót sprawy może ulec diametralnej zmianie.
Przedmiot i treść pytania o wykładnię.
Pytanie prejudycjalne nie dotyczy interpretacji przepisów prawa krajowego. Przedmiotem pytania o wykładnię może być jedynie akt prawa unijnego przy czym zakres przedmiotowy nie ogranicza się jedynie do aktów prawa wtórnego. Pytanie o wykładnię może dotyczyć również umowy międzynarodowej zawartej przez UE a także zasad ogólnych.
Regulamin postępowania przed TSUE reguluje kwestie związane z formą oraz zawartością wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Zgodnie z art. 94 Regulaminu wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym powinien zawierać:
a) zwięzłe omówienie przedmiotu sporu oraz istotnych okoliczności faktycznych sprawy, jakie ustalił sąd odsyłający, lub co najmniej wskazanie okoliczności faktycznych, na jakich oparte są pytania;
b) treść przepisów krajowych mogących mieć zastosowanie w sprawie oraz, w stosownym przypadku, wskazanie istotnego dla sprawy orzecznictwa sądów krajowych;
c) omówienie powodów, dla których sąd odsyłający rozpatruje kwestię wykładni lub ważności określonych przepisów prawa Unii Europejskiej, jak również związku, jaki dostrzega on między tymi przepisami a uregulowaniami krajowymi, które znajdują zastosowanie w postępowaniu głównym.
Pytanie prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Aplikantka radcowska Sylwia Gładysz
Artykuł sporządzono w oparciu o:
- Traktat o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE, 2010/C 83/01 z 30.3.2010, str. 13-46);
- Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE, 2010/C 83/01 z 30.3.2010, str. 47-200);
- Regulamin postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości z dnia 25 września 2012 r. (Dz.U. L 265 z 29.9.2012, s. 1);
- Zalecenia Trybunału Sprawiedliwości la sądów krajowych, dotyczące składania wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (2012/C 338/01);
- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 października 1987 r. w sprawie 314/85 między Foto‑Frost z s. w Ammersbek a Hauptzollamt Lübeck‑Ost;
Podane powyżej akty przetłumaczone na język polski można pobrać ze strony internetowej www.curia.eu – zakładka Trybunał Sprawiedliwości, następnie zakładka Procedura natomiast orzeczenia TSUE również ze strony www.curia.eu – zakładka Orzecznictwo następnie zakładka Formularz wyszukiwania (wyszukiwarka orzeczeń TSUE jest m.in. wyszukiwarka przedmiotową po haśle).
