W artykule została omówiona względna przyczyna odwoławcza – obraza przepisów postępowania (art. 438 pkt. 1 KPK) w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu.
Zarzuty apelacyjne – twierdzenie wnoszącego środek odwoławczy, że sąd pierwszej instancji popełnił określone uchybienia.
Klasyfikacja zarzutów na podstawie art. 438 KPK (względne przyczyny odwoławcze):
- obraza prawa materialnego
- obraza prawa procesowego
- błąd w ustaleniach faktycznych
- rażąca niewspółmierność kary.
OGÓLNE INFORMACJE ZWIĄZANE Z FORMUŁOWANIEM ZARZUTÓW W PRAWIE KARNYM.
- Kluczową kwestię stanowi wskazanie uchybień popełnionych przez sąd;
- Zarzuty powinny odzwierciedlać uchybienia (art. 434 par. 1 KPK)
- Zarzuty nie mogą być ani zbyt ogólnikowe, zni zbyt rozbudowane;
- Zarzuty nie należy stawiać, przepisując treść przepisu, należy wskazać na czym polega;
- Nie należy formułować zarzutów, używając określenia „w szczególności”.
– „Nie jest właściwe formułowanie w apelacji czy zażaleniu zarzutu naruszenia prawa materialnego czy procesowego przez użycie określenia, że zarzut ten dotyczy „w szczególności” wymienionych przez skarżącego przepisów. Takie sformułowanie oznacza, że skarżący sugeruje naruszenie także jakichś innych, nie wyszczególnionych w środku odwoławczym przepisów prawa. Sąd Najwyższy wielokrotnie zwracał uwagę, że zwrot „w szczególności” jest semantycznie pusty. Jeśli skarżący uważa, że Sąd dopuścił się naruszenia innych jeszcze, poza wskazanymi w środku odwoławczym przepisów to powinien zarzuty te wyartykułować wprost”. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 lutego 2010 r. II AKz 80/10.
ZARZUT NARUSZENIA PRAWA MATERIALNEGO.
|
Co do zasady obraza przepisów prawa materialnego nie może być łączona z błędem w ustaleniach faktycznych oraz rażącą niewspółmiernością kary. |
Prawo materialne: nietylko prawo karne, prawo cywilne (np. definicja szkody z KC), prawo adminsitracyjne.
Zarzut naruszenia prawa materialnego tylko, gdy stan faktyczny został prawidłowo ustalony.
- „Obraza prawa materialnego ma miejsce wtedy, gdy stan faktyczny został w orzeczeniu prawidłowo ustalony, a nie zastosowano do niego właściwego przepisu”. III KK 230/08 post. SN 2008.12.02
Stan faktyczny został prawidłowo ustalony i do tego stanu faktycznego:
1. sąd nie zastosował przepisu, który musiał zastosować (nie zrobił a powinien)
2. sąd zastosował przepis, który nie mógł zastosować (zrobiła a nie powinien).
Zarzut naruszenia prawa materialnego, gdy w wyroku brak obligatoryjnego rozstrzygnięcia np. sąd nie orzekł środka karnego, mimo że spoczywał na nim taki obowiązek. Jeżeli pokrzywdzony zgłosił wniosek o naprawienie szkody a sąd takiego wniosku nie orzekł mimo skazania, to jest to zarzut obrazy prawa materialnego, ponieważ taki obowiązek spoczywał na sądzie (art. 46 § 1 KK).
- „W postępowaniu kasacyjnym nie jest możliwe uchylenie orzeczenia wyłącznie w części, której orzeczenie to nie zawiera, a więc co do braku w nim rozstrzygnięcia w kwestii środka karnego lub kary, którego umieszczenie było obowiązkiem sądu, gdyż przedmiotem zaskarżenia i zarzutu, a w konsekwencji uchylenia orzeczenia można uczynić tylko tę jego zaskarżoną część, która obarczona jest owym brakiem, a uchylenie powinno wówczas nastąpić w zakresie umożliwiającym usunięcie tego uchybienia”. I KZP 36/09 uchwała 7 sędziów SN 2010-03-25.
Nigdy zarzut naruszenia prawa materialnego, gdy w grę wchodzi uznanie sądu (możliwość zastosowania przepisu).
– Możliwość a nie obowiązek zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary nie stanowi podstawy do postawienia zarzutu naruszenia prawa materialnego:
- W przypadku nadzwyczajnego złagodzenia kary może dojść do obrazy prawa materialnego tylko w jednym przypadku – art. 60 par. 3 KK, sąd ustalił, że oskarżony współdziałał z innymi osobami, oskarżony ujawnił te osoby oraz istotne okoliczności mające znaczenie dla rozstrzygnięcia, a sąd nie zastosował nadzwyczajnego złagodzenia kary; przy takich ustaleniach sąd musiał zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary i wówczas jest obraza prawa materialnego.
– Możliwość skorzystania z instytucji warunkowego zawieszenia kary nie stanowi podstawy do postawienia zarzutu naruszenia prawa materialnego.
- „Zarzut obrazy prawa materialnego może być zasadny tylko wówczas, gdy dotyczy zastosowania lub niezastosowania przepisu zobowiązującego sąd do jego bezwzględnego respektowania. Jeżeli natomiast ustawa stwarza tylko fakultatywną możliwość zastosowania określonego przepisu prawa materialnego – jak np. podnoszonego przez rewizję przepisu art. 57 par. 1 KK – to przez niestosowanie tego przepisu sąd nie dopuszcza się „obrazy” przepisu prawa materialnego, natomiast w takim przypadku mogą występować warunki do stawiania wyrokowi zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku oraz rażącej niewspółmierności wymierzonej kary”. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 26 kwietnia 1977 r. I KR 65/77.
- „Jeśli ustawa stwarza tylko możliwość zastosowania określonego przepisu prawa materialnego, to przez niezastosowanie (lub też zastosowanie) tego przepisu sąd nie dopuszcza się obrazy przepisu prawa materialnego. Innymi słowy rzecz ujmując, zarzut obrazy prawa materialnego może być zasadny tylko wówczas, gdy dotyczy zastosowania lub niezastosowania przepisu zobowiązującego sąd do jego bezwzględnego respektowania’. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 27 maja 2002 r. V KKN 298/01.
ZARZUT NARUSZENIA PRAWA MATERIALNEGO A BŁĄD W USTALENIACH FAKTYCZNYCH.
Co do zasady zarzut naruszenia prawa materialnego i błąd w ustaleniach faktycznych są rozłącznymi zarzutami.
W jednym przypadku istnieje możliwość połączenia zarzutu naruszenia prawa materialnego i błędu w ustaleniach faktycznych:
sąd błędnie ustalił fakty i w oparciu o tą wadliwą podstawę faktyczną skazał oskarżonego, apelujący kwestionuje podstawę faktyczną, ale niezależnie od tego twierdzi, że gdyby nawet takie fakty przyjąć za prawdziwe, to i tak zastosowana norma prawa materialnego jest niewłaściwa.
- „Podniesienie zarzutu obrazy prawa materialnego wtedy jest uprawnione, gdy odwołujący się nie kwestionuje treści ustaleń faktycznych poczynionych przez sąd pierwszej instancji, albo – kwestionując je – zajmuje stanowisko, że nawet w stosunku do faktów, które sąd ustalił, prawo materialne zastosowano wadliwie”. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 27 listopada 2008 r. II AKa 187/08.
Zarzut naruszenia prawa materialnego jako zarzut ewentualny.
Zarzut naruszenia prawa materialnego jao zarzut ewentualny przy zarzucie błędu w utaleniach faktycznych.
„Przykład: strona podnosi zarzut, iż sąd błędnie ustalił stopień społecznej szkodliwości czynu (np. co do postaci zamiaru i motywacji sprawcy), co doprowadziło do niezasadnego warunkowego umorzenia postępowania sprawcy (art. 438 pkt 3 k.p.k.), a jednocześnie, warunkowo umarzając to postępowanie, nie orzekł obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody wbrew nakazowi sformułowanemu w art. 67 § 3 k.k., co stanowi obrazę prawa materialnego (art. 438 pkt 1 k.p.k.). Niedopuszczenie możliwości postawienia obu tych zarzutów naraz rodziłoby ryzyko, że sąd, nie uwzględniając zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych, pozostawi w obrocie wadliwy co do prawa materialnego wyrok. Oczywiście sąd ten ma możliwość dokonania poprawy wyroku z urzędu w granicach określonych prawem (art. 433 § 1 k.p.k.), jednak niekiedy granice te wyznaczają właśnie same zarzuty apelacyjne (art. 434 § 1 k.p.k.). Poza tym środek odwoławczy powinien być pomocny dla sądu przy wychwytywaniu wszelkich uchybień orzeczenia sądu pierwszej instancji, a nie pozostawiać je samemu sądowi do odnalezienia” (http://www.ies.krakow.pl/wydawnictwo/prokuratura/pdf/2010/06/3wassermann.pdf).
Zarzut naruszenia prawa materialnego jao zarzut ewentualny przy zarzucie naruszenia prawa procesowego.
„Zarzut obrazy prawa materialnego jest uprawniony jedynie wówczas, kiedy nie kwestionuje się ustaleń faktycznych w sprawie.Autor kasacji deklaruje wprawdzie na str. 9 jej uzasadnienia, iż takich ustaleń nie kwestionuje, ale pozostaje to w istocie w oczywistej sprzeczności ze sformułowanym także w tejże kasacji zarzutem obrazy prawa procesowego, prowadzącym w konsekwencji do uznania, iż wspomniane ustalenia faktyczne są wadliwe.
Przy jednoczesnym postawieniu w kasacji zarzutów obrazy prawa materialnego i procesowego można rozpoznać ten pierwszy tylko wtedy, gdy ten drugi jawi się jako bezzasadny. W sprawie zaś niniejszej właśnie zarzut obrazy prawa procesowego jest trafny, co czyni rozważania w zakresie zarzutu rażącego naruszenia prawa materialnego, w tym także odniesienie się do stosownych wywodów zawartych w motywach kasacji, bezprzedmiotowym”. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2003 r. WK 41/02.
