W Kodeksie postępowania cywilnego sposoby zabezpieczenia roszczeń zostały określone z uwzględnieniem podziału na roszczenia pieniężne i niepieniężne. Należy zwrócić uwagę, że podział ten nie odpowiada podziałowi na roszczenia majątkowe i niemajątkowe, o czym mowa w treści artykułu.
Zmiana w postępowaniu zabezpieczającym obowiązująca od 03.05.2012 r. Aktualnie, jeśli wniosek o udzielenie zabezpieczenia zawiera braki formalane, sąd ma obowiązek wezwać uprawnionego do uzupełnienia braków formlanych. W przypadku braku wezwania o uzupełnienie braków formlanych przez sąd, zachodzą podstawy do wniesienia zażalenia na zarządzenie o zwrocie wniosku, które powinno okazać się skuteczne. Zmiana wynika z uchylenia par. 2 art. 738 KPC, co powoduje konieczność sięgnięcia przez sąd do art. 130 i nast. KPC.
PRAKTYCZNE UWAGI DOT. FORMUŁOWANIA WNIOSKU O ZABEZPIECZENIE ROSZCZENIA NIEPIENIĘŻNEGO.
Jakie roszczenia stanowią roszczenia niepieniężne?.
Zacznijmy od wyjaśnienia, czym są roszczenia niepieniężne? Najprostsze rozumienie tego pojęcia sprowadza się do stwierdzenia, że roszczenia niepieniężne to roszczenia inne niż pieniężne. Są to wszystkie roszczenia niemajątkowe (z zakresu praw stanu np. o ustalenie albo zaprzeczenie ojcostwa albo macierzyństwa, o rozwód, separację, unieważnienie małżeństwa) oraz roszczenia majątkowe o świadczenia inne niż pieniężne. Zauważmy zatem, że nie można postawić znaku równości pomiędzy roszczeniem niepieniężnym a roszczeniem niemajątkowym.
Wyjaśnijmy zatem, czym są roszczenia majątkowe. „O majątkowym charakterze sprawy decyduje ścisłe powiązanie zasadniczego przedmiotu rozstrzygnięcia z mieniem wyrażające się w bezpośrednim wpływie rozstrzygnięcia na stan i bezpieczeństwo mienia. Jeżeli rozstrzygnięcie ma oddziaływać bezpośrednio na sferę dóbr osobistych powoda, a tylko pośrednio na sferę ekonomiczną, sprawa ma charakter niemajątkowy” Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2008 r. II CZ 4/08.
„Punktem wyjścia dla oceny, czy roszczenie ma charakter majątkowy czy niemajątkowy, jest ustalenie czy zostały naruszone prawa niemajątkowe strony, a roszczenia majątkowe wywodzone są dopiero z roszczenia niemajątkowego„. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 22 maja 2007 r. I ACz 271/07
„Sprawami o prawa majątkowe (sprawami majątkowymi) są według przepisów kodeksu postępowania cywilnego (art. 17 pkt 4, art. 187 § 1 pkt 1, art. 3982 § 1) sprawy, w których przedmiot żądania objętego pozwem ma wartość majątkową. Pojęcie „sprawy o prawa majątkowe” jest szersze niż „sprawy o świadczenie” i może obejmować też sprawy o ukształtowanie oraz ustalenie prawa lub stosunku prawnego. Sprawami majątkowymi są m.in. sprawy o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym” Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2006 r. III CZ 85/06
Przykłady roszczeń niepieniężnych.
― skarga pauliańska
― powództwa przeciwegzekucyjne: opozycyjne i ekscydencyjne
― o przeniesienie własności nieruchomości
― o wydanie nieruchomości lub ruchomości
― o opróżnienie pomieszczenia
― o wykonanie określonego obowiązku przez dłużnika (facere)
― o zaniechanie określonej czynności przez dłużnika (non facere) albo nie przeszkadzanie czynnościom uprawnionego (pati)
― roszczenie o obniżenie albo uchylenie obowiązku płacenia alimentów albo renty
― o zniesienie wspólności ustawowej i o podziału majątku objętego wspólnością ustawową.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie nie podziela poglądu wyrażonego w powołanej przez skarżącego uchwale z dnia 5 października 1994 r. – III CZP 126/94 (OSNC 1995, poz. 34), według której sprawy o zniesienie wspólności majątkowej, bez względu na wartość przedmiotu sprawy należą do własności rzeczowej sądu rejonowego. Żądanie zniesienia wspólności majątkowej bowiem zmierza zawsze do przekształcenia istniejącego między małżonkami ustroju majątkowego, przez co stanowi sprawę o prawa majątkowe w rozumieniu art. 17 pkt 4 k.p.c. (por. orzeczenia SN z dnia 20 kwietnia 1995 r. – I CRN 44/95, nie publ., a także z dnia 27 września 1995 r. – I CRN 125/95, nie publ.). W przedmiotowej sprawie natomiast wartość przedmiotu sporu oznaczona została kwotą 300.000.000 starych zł. (art. 17 pkt 4 k.p.c.). – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1995 r. I CRN 124/95
Określenie rodzaju pisma.
Warto oznaczając rodzaj pisma procesowego wskazać, że zawiera ono wniosek o udzielenie zabezpieczenie roszczenia. Przykład: „pozew z wnioskiem o zabezpieczenie roszczenia„. Takie oznaczenie może mieć wpływ na czas rozpoznania wniosku przez sąd. W tym miejscu należy wskazać, że wniosek o zabezpieczenie roszczenia podlega rozpoznaniu przez sąd niezwłocznie, nie później niż w tStrerminie tygodnia liczonego od dnia wpływu wniosku do sądu – termin instrukcyjny (art. 737 KPC).
Do którego sądu kierujemy wniosek o udzielenie zabezpieczenia?
Do rozpoznania wniosku o udzielenie zabezpieczenia właściwy jest sąd, do którego należy rozpoznanie sprawy w I instancji (art. 734 KPC). Jeśli zatem wniosek o udzielenie zabezpieczenia został zawarty w pozwie właściwy będzie sąd, do którego kierujemy pozew. Jeśli wniosek o udzielenie zabezpieczenia został zgłoszony w toku postępowania rozpoznaje go sąd tej instancji, w której postępowanie się toczy.
Strony postępowania zabezpieczającego.
Stronami postępowania zabezpieczającego są uprawniony i obowiązany (art. 740 ust. 1 KPC). Uprawnionym jest osoba, która dochodzi roszczenia (powód, wierzyciel) natomiast obowiązanym osoba, przeciwko której roszczenie jest dochodzone.
Treść wniosku o zabezpieczenie roszczenia niepieniężnego.
1. Wskazanie sposobu zabezpieczenia.
„Wnoszę o zabezpieczenie powództwa poprzez ustanowienie zakazu zbywania nieruchomości położonej w Dzierżoniowie przy ul. Zielonej 8, dla której Sąd Rejonowy w Dzierżoniowie VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr SW1D/00055342/9 oraz nakazanie Sądowi Rejonowemu w Dzierżoniowie VI Wydział Ksiąg Wieczystych wpisania ostrzeżenia o zakazie zbywania wyżej opisanej nieruchomości we wskazanej księdze wieczystej tj. KW nr SW1D/00055342/9„.
Powołane sposoby zabezpieczenia, czyli ustanowienie zakazu zbywania nieruchomości oraz wpis ostrzeżenia o zakazie zbywania nieruchomości w księdze wieczystej (art. 755 ust. 1 pkt. 2 i 5 KPC), nie są jedynymi. Sąd może udzielić zabezpieczenia roszczenia niepieniężnego, w szczególności poprzez:
― unormowanie praw i obowiązków stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania (ten sposób zabezpieczenia dotyczy zasadniczo spraw o ochronę dóbr osobistych naruszonych w inny sposób niż przez środki masowego przekazu)
― ustanowienie zakazu zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem (przykład: zabezpieczenie powództwa pauliańskiego)
― zawieszenie egzekucji lub postępowania wykonawcze (przykład: zabezpieczenie powództwa przeciwegzekucyjnego)
― uregulowanie sposobu roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi
― nakazanie wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze (przykład: zabezpieczenie powództwa paulińskiego)
Katalog sposobów zabezpieczenia roszczenia niepieniężnego nie jest zamknięty, co oznacza, że strona może wnioskować o ustanowienie innego sposobu zabezpieczenia niż wymienione powyżej (art. 755 KPC). Przykład: Zabezpieczenie roszczenia o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników (art. 252 KSH) poprzez zawieszenie postępowania rejestrowego dotyczącego wpisu zmian na podstawie tej uchwały (art. 755 KPC). „Przedmiotem sprawy o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników nie jest roszczenie pieniężne, do jego zabezpieczenia ma zastosowanie art. 755 KPC. Dopuszczalne jest zabezpieczenie roszczenia o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przez zawieszenie postępowania rejestrowego dotyczącego wpisu zmian na podstawie tej uchwały” Uchwała SN z dnia 21 lipca 2010 r., III CZP 49/10.
Należy dodać, że przy wyborze sposobu zabezpieczenia sąd uwzględnia interesy stron lub uczestników postępowania w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną a obowiązanego nie obciążać ponad miarę (art. 730 (1) ust. 3 KPC).
2. Uprawdopodobnienie istnienia roszczenia.
Następnie należy uprawdopodobnić istnienie roszczenia, czyli wskazać na okoliczności faktyczne, świadczące o prawdopodobieństwie istnienia tego roszczenia. Przykład: „Powódka posiada wierzytelność przeciwko pozwanemu stwierdzoną tytułem wykonawczym: nakazem zapłaty Sądu Okręgowego we Wrocławiu Wydział X Gospodarczy z dnia 15.03.2010 r. opatrzonego klauzulą wykonalności z dnia 23.08.2010 r. (sygn. akt X GNc 455/10)”. Jako dowód należy powołać „odpis nakazu zapłaty Sądu Okręgowego we Wrocławiu Wydział X Gospodarczy z dnia 15.03.2010 r. (sygn. akt X GNc 455/10)”
3. Uprawdopodobnienie interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia.
Następnie należy uprawdopodobnić interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia, czyli wykazać, że brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. A co stanowi cel postępowania zabezpieczającego? Celem postępowania zabezpieczającego jest zapewnienie wykonalności albo skuteczności mającego zapaść w postępowaniu rozpoznawczym orzeczenia.
Przykład: „Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia powódka uzasadnia tym, że nieruchomość położona w Dzierżoniowie przy ul. Zielonej 8 (KW nr SW1D/00055342/9) jest jedynym składnikiem majątku pozwanego, z którego powódka może skutecznie przeprowadzić postępowanie egzekucyjne w celu odzyskania zaległych należności. Postępowanie egzekucyjne prowadzone na podstawie ww. tytułu wykonawczego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Wrocławia – Śródmieścia Jana Pawłowskiego z innych składników majątku pozwanego aktualnie pozostaje bezskuteczne (sygn. akt KM 565/10)”. Tym samym brak zabezpieczenia mógłby unicestwić osiągnięcie celu postępowania w postaci skutecznego przeprowadzenia egzekucji z przedmiotowej nieruchomości”. Jako dowody należy powołać przykładowo „elektroniczny wydruk księgi wieczystej SW1D/00055342/9″, „pismo Komornika Sądowego z dnia 14.05.2011 r. sygn. akt KM 565/10″. Elektroniczny wydruk księgi wieczystej można pobrać ze strony internetowej http://ekw.ms.gov.pl/pdcbdkw/pdcbdkw.html. Natomiast pismo Komornika Sądowego powinno zwierać informacje o stanie postępowania egzekucyjnego. Wierzyciel w trakcie postępowania egzekucyjnego w każdym czasie może wnioskować do Komornika Sądowego o sporządzenie pisemnej informacji o stanie egzekucji (art. 763 KPC).
Kluczowa informacja dla szybkiego wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia.
Nadal w praktyce często zdarza się, że powód otrzymuje postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia roszczenia niepieniężnego niezaopatrzone we wzmiankę o wykonalności, czy klauzulę wykonalności, co powoduje konieczność złożenia odrębnego wniosku o nadanie takiej wzmianki albo klauzuli wykonalności, a tym samym przedłużenie całej procedury nawet o miesiąc.
Kiedy wzmianka o wykonalności a kiedy klauzula wykonalności na postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia roszczenia niepieniężnego?
We wzmiankę o wykonalności sąd zaopatruje postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, które podlegają wykonaniu w inny sposób niż w drodze egzekucji. Przykład: zabezpieczenie poprzez wpis ostrzeżenia w księdze wieczystej. Natomiast jeśli postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu w drodze egzekucji, wówczas sąd nadaje klauzulę wykonalności. Przykład: zajęcie wierzytelności przez komornika. W oby dwu przypadkach sąd powinien działać z urzędu (art. 743 KPC).
W postępowaniu zabezpieczającym czas odgrywa zasadniczą rolę, przy czym zależność jest następująca: im krócej trwa postępowanie zabezpieczające, tym korzystniej dla wierzyciela, im dłużej trwa postępowanie zabezpieczające tym bardziej niekorzystne skutki dla niego, bowiem obowiązany w tym czasie dłużnik może rozporządzić swoim majątkiem, wyzbywając się jego poszczególnych składników. Celem uniknięcia takiej sytuacji warto zawrzeć we wniosku o udzielenie zabezpieczenia informacji o doręczeniu przez sąd postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, odpowiednio zaopatrzonego we wzmiankę o wykonalności lub klauzulę wykonalności (art. 743 KPC).
Przykład: „W przypadku udzielenia przez tut. Sąd zabezpieczenia roszczenia niepieniężnego w ww. sposób, powódka wnosi o doręczenie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia wraz z wzmianką o wykonalności art. 743 § 2 KPC w zw. z art.755 § 1 pkt. 2 i 5 KPC”.
Opłata od wniosku o udzielenie zabezpieczenia.
Brak opłaty, jeśli wniosek został zawarty w piśmie rozpoczynającym postępowanie, jeśli w toku sprawy wówczas opłata sądowa wynosi 40,00 zł – dotyczy roszczeń niepieniężnych (art. 68 i 69 ustawy z dnia 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).
Co w sytuacji zwrotu wniosku o udzielenie zabezpieczenia? ZAŻALENIE.
W razie stwierdzenia, że wniosek nie odpowiada wymogom formalnym (art. 736 KPC), przewodniczący zwraca wniosek bez wzywania wnioskodawcy do jego uzupełnienia (art. 738 zdanie 2 KPC). Na zarządzenie o zwrocie wniosku służy zażalenie. „Na zarządzenie przewodniczącego w Sądzie pierwszej instancji o zwrocie wniosku o udzielenie zabezpieczenia przysługuje zażalenie” uchwała SN z dnia 28 sierpnia 2008 r., III CZP 65/08.
Dane do przykładów powołanych w artykule zostały wybrane przypadkowo i dostosowanie do wniosku o zabezpieczenie roszczenia niepieniężnego zawartego w pozwie wierzyciela o zniesienie wspólności majątkowej małżonków.
Jak sformułować skuteczny wniosek o zabezpieczenie roszczenia pieniężnego?
Sylwia Gładysz – aplikantka radcowska
